Batalion ten i batalion Nachtigall były dwiema jednostkami wojskowymi utworzonymi na mocy decyzji szefa Abwehry admirała Wilhelma Franza Canarisa z 25 lutego 1941 r., który usankcjonował rekrutację "Legionu Ukraińskiego [uk]" (ukr. Дружини українських націоналістів, dosł. "Legiony Nacjonalistów Ukraińskich") pod dowództwem niemieckim. Batalion Roland, sformowany w połowie kwietnia 1941 r., liczący 350 żołnierzy i stacjonujący początkowo w Ostmarku (dzisiejsza Austria), składał się głównie z ochotników narodowości ukraińskiej mieszkających w okupowanej przez Niemców Polsce i skierowany do jednostki na mocy rozkazu Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) pod dowództwem Stepana Bandery.
W Niemczech w listopadzie 1941 r. ukraiński personel Legionu (bataliony Nachtigall i Roland) został przeorganizowany w Schutzmannschaft Battalion 201. Liczyła ona 650 osób, które przed rozwiązaniem przez rok służyły w okupowanej Białoruskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej (obecnie Białoruś).
Strona polska twierdzi, że członkowie dowodzonego przez nazistów batalionu Nachtigall brali również udział w masakrach polskich profesorów, w tym byłego premiera Polski Kazimierza Bartla, Tadeusza Boya-Żeleńskiego i innych, we Lwowie w 1941 roku. Zobacz Masakra profesorów lwowskich.
Myrosław Czech • Jarosław Kurski
Nie obrażajcie się słowami prezydenta Wołodymyra Zełenskiego. Polska nie jest gotowa do wojny. A Karol Nawrocki rozpacza i chce pozbyć się tych, od których moglibyśmy się uczyć.
W sobotę 20 września w Warszawie bezdomny mężczyzna pobił Zenobię Żachek w autobusie. Pani Zenobia ośmieliła się go upomnieć, bo przeklął i znalazł winę w starszej pasażerce, Ukraince, która mówiła po ukraińsku. Bezdomny ryczał w ojczystym języku, że "tu jest Polska", że Wołyń, że banderowcy i że ona ma "" z Polski. Pani Zenobia – za to, że utknęła "w złym miejscu" – dostała w. Krew ciekła mu z nosa. Pasażerowie byli głusi i opuchnięci: mieli nosy w telefonach, oczy wystawały przez okno.
We Wrocławiu ktoś zerwał tablice rejestracyjne z ukraińskiego samochodu i napisał aerozolem: "Na front". Być może zrobił to rosyjski agent, a może nie, ale komentarze polskich internautów już teraz są przerażające. 5 września na Białołęce grupa mężczyzn szczekała i biła Ukraińców z powodów narodowych. Tylko w ostatnich tygodniach takich przykładów są dziesiątki i nie ma sensu ich tutaj dalej mnożyć. Polska, rok 2025. Jest czas przedwojenny.
Jakże niewiele wystarczyło, by przemówienie Browna, mówiące o ukrainizacji i banderyzacji Polski, zapuściło korzenie. Jakże łatwo było zmienić ofiary wojny Putina w "Ukraińców", w kosmitów błagających o pomoc, unikających walki, pasących się nie na własną rękę, żyjących w luksusie. Warto zapoznać się z raportem Fundacji Bronisława Geremka na temat dezinformacji na temat uchodźców z Ukrainy w Polsce.
Prezydent Karol Nawrocki, przy aprobacie stowarzyszenia, zawetował ustawę o 800+ dla cudzoziemców. Teraz Ukraińcy, aby otrzymać tę pomoc, będą musieli płacić podatki, mieć numer PESEL i posłać dzieci do szkoły. I oczywiście będą musieli pracować. A jak ma to zrobić Ukrainka z dwójką małych dzieci, której mąż walczy na froncie? Polacy nie muszą pracować, aby dostać 800+. Co jest dozwolone dla mistrza.... W końcu jesteśmy u siebie.
Nawrotski podpisał nową ustawę o pomocy dla Ukrainy – ale po raz ostatni, bo nie zgodzi się na dalsze wsparcie. Od przyszłego roku ukraińscy uchodźcy wojenni, głównie kobiety, dzieci i osoby starsze, muszą przebywać w Polsce "na zasadach ogólnych". Czyli uzyskać zezwolenie na pobyt na określony czas lub przebywać w naszym kraju przez 90 dni w ciągu sześciu miesięcy. Dla polskiego prezydenta wojna się skończyła. Tymczasem państwa Unii Europejskiej przedłużyły prawo pobytu dla uchodźców z Ukrainy do 2027 roku.
Eksperci są zgodni co do tego, że ograniczenie prawa do 800+ przyniesie państwu minimalne oszczędności. Nikt nie szacuje strat, ale będą one wysokie.
Nie tylko w sferze socjalnej, bo spirala antyemigracyjna się rozkręca, ale także w sferze gospodarczej, bo wielu tak potrzebnych na rynku pracy Ukraińców po prostu wyjedzie. Mamy czasy przedwojenne, ale już dziękujemy uchodźcom wojennym. A teraz niech ich rodacy będą się nad nimi gryźć. Ukraina wykrwawia się w wojnie, jest pod ciągłym ostrzałem rakiet i dronów, zadłuża się na cele obronne. Teraz jeszcze wcześniej będzie musiała zorganizować pomoc socjalną i wybudować tymczasowe mieszkania dla uchodźców wojennych powracających z dobrze odżywionej, bratniej Polski. Polska, która już niebawem dołączy do G-20 – grona dwudziestu najbogatszych państw świata. Polska, której suwerenność spoczywa teraz na barkach ukraińskiego żołnierza.
"Bandażowanie" i "Rzeź wołyńska", czyli pojednanie po polsku
Nasze wieloletnie żale są dla nas ważniejsze niż obecne traumy Ukraińców. Tymczasem w ogarniętym wojną kraju trwają ekshumacje ofiar czystek etnicznych dokonywanych przez UPA. To miał być warunek i brama do pojednania. Ale czy na pewno?
W czwartym roku wojny Sejm RP 4 czerwca jednogłośnie podniósł dzień 11 lipca do rangi święta państwowego. To odpowiedź Demokratów na radykalizację nastrojów społecznych wobec Ukraińców. Nie dość, że mamy Narodowy Dzień Pamięci Polaków – ofiar ludobójstwa popełnionego przez OUN i UPA na wschodnich ziemiach II Rzeczypospolitej – to jeszcze święto państwowe.
Nikt nie zadaje sobie głowy szczegółami, że to obywatele polscy zabijali obywateli polskich. Poprzedni prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę – choć jest ona sprzeczna z konstytucją, która definiuje Polaków jako wspólnotę wszystkich obywateli, bez podziału na Polaków, Ukraińców, Niemców, Białorusinów, Żydów czy Ślązaków.
Zamiast tego pamiętać należy pamiętać tylko o etnicznie polskich ofiarach masakry, ale nie o ukraińskich czy żydowskich – choć były to również obywatele II Rzeczypospolitej. Gdzie zatem jest równość obywateli wobec prawa? Czy to oznacza, że wyrzucamy mniejszości narodowe z nawiasu polskości? Czy tylko etniczny Polak może być obywatelem Polski, jak chciał położnik polskiego nacjonalizmu Roman Dmowski?
Nawiasem mówiąc, Dmowski, podobnie jak Putin, uważał, że Ukraińcy to nie jest odrębny naród, ale Rusini lub Małorusi i że konieczna jest w tej sprawie współpraca z Rosją.
Gdzie się podział polski kontrwywiad, skoro rosyjscy agenci wpływu chodzą po Sejmie jak Newski Prospekt?
Wcześniej, pod patriotycznym szantażem prawicy, Sejm jednogłośnie przyjął nowelizację ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej, która wprowadza karę trzech lat więzienia za kwestionowanie zbrodni ukraińskich nacjonalistów. Trybunał Konstytucyjny zakwestionował to sformułowanie, bo politycy nie napisali, o kim dokładnie mówią. Poza tym wiadomo, że Polacy są z natury aniołami, nikogo nie zabijali – a nawet jeśli zabijali Ukraińców, to tylko w obronie własnej. A jeśli ktoś uważa inaczej, to prokurator się tym zajmie. Czy zatem mamy zgłębiać bolesną polsko-ukraińską historię?
W czasie kampanii wyborczej Nawrotski cynicznie otworzył wołyńską ranę. Jako warunek przystąpienia Ukrainy do NATO i Unii Europejskiej postawił ekshumacje i "debandytyzację". Nie słyszeliśmy, by po wyborach zmienił zdanie, choć ekshumacje trwają. Wręcz przeciwnie – dwukrotnie w ciągu ostatnich czterech miesięcy wystąpił w mekce środowisk rzeżuchy – przy pomniku Zbrodni Wołyńskiej w Domosławiu na Podkarpaciu.
Czterdziestotonowy pomnik autorstwa Andrzeja Pityńskiego jest równie duży (20 metrów wysokości), co siekiera w swoim przekazie. Ma on kształt orła stojącego w płomieniu, w którego korpusie wyryty jest krzyż, a w nim wystają trójzębne - symbolizujące trójząb - widły, na których osadzone jest dziecko. W sercu znajduje się matka z dzieckiem na ręku w płomieniach, a także głowy dzieci zamontowane na sztachetach - również w ogniu. Na skrzydłach orła widnieją nazwy miejscowości, w których miały miejsce mordy dokonane przez UPA.
Dlaczego Polacy uważają, że jesteśmy atakowani przez Ukraińców?
Nawrotski mówi o ludobójstwie i stawia najwyższy zakład – 120 tys. Polaków, choć nie stoją za tym żadne badania naukowe. Można dyskutować o liczbach. Identyfikacja ofiar i ich liczenie jest obowiązkiem historyków, choć nie zmieni to faktów. Zdarzały się mordy dokonywane przez UPA. Zbrodniczy nacjonalizm był i jest chorobą wielu narodów – w tym Ukraińców. Ale były też mordy na ukraińskiej ludności cywilnej przez Polaków. Były przymusowe deportacje do Sowietów, akcja nad Wisłą. Mamy złożoną równowagę wzajemnych pretensji. A Nawrotski o tym nie mówi. Czy to jest ton pojednania? A może konfrontacja?
Słyszymy od polityków, że Polacy nie mają za co przepraszać Ukraińców, a formuła "przepraszamy i przepraszamy" to puste słowa. Choć domagała się tego opozycja demokratyczna, Kościoły, Jan Paweł II, polscy prezydenci – w szczególności Lech Kaczyński.
Sui bono? Kto na tym korzysta?
W rozmowie telefonicznej z Donaldem Trumpem 13 sierpnia, przed szczytem na Alasce, Nawrotski przypomniał 105. rocznicę Bitwy Warszawskiej, czyli zwycięstwa nad bolszewikami. Nie wiemy, czy dodał, że bez bohaterstwa żołnierzy Sicz, którzy osłaniali tyły wycofującej się armii polskiej, to zwycięstwo na pewno by się nie odbyło. Nagrodą Polaków dla Symona Petlury było internowanie jego oddziałów, a później – polsko-sowieckiej dywizji Ukrainy na konferencji w Rydze.
Endekowie zgodzili się z Sowietami. Wtedy Endekowie z rządu chjeno-piastowskiego, nie chcąc drażnić Sowietów, w podzięce za współpracę naszych narodów, zmusili Petlurę do opuszczenia Polski. Na wygnaniu we Francji został zabity.
To rozdzierające, jak łatwo rozkwita dziś krótkowzroczny egoizm narodowy, megalomania i oczywiście nieuzasadnione poczucie wyższości nad braterskimi ludźmi. W internecie dominuje rosyjska dezinformacja – odurzająca, prowokująca i podżegająca. Ale dlaczego jest tak skuteczny? Dlaczego tak wielu Polaków uważa, że zostaliśmy zaatakowani przez ukraińskie drony i że Ukraina "wciąga nas w wojnę"? Dlaczego grunt dla prowokacji, na który spada ziarno nienawiści, jest tak żyzny?
To jest temat terapii zbiorowej. Problem polega na tym, że terapia ma sens tylko wtedy, gdy zgadzamy się co do faktów na swój temat. A z tym, delikatnie mówiąc, jesteśmy gorsi. Można to nawet zrozumieć. Tak jak żaden francuski historyk nie był w stanie streścić kwestii kolaboracji reżimu Vichy z Hitlerem, a musiał to zrobić za nich amerykański historyk Robert Paxton, tak żaden polski historyk nie poruszył tematu kresy i pysanek Sienkiewicza.
Polacy w szponach pseudohistorii
Musiał to zrobić tylko Daniel Beauvois. Jednak jego opus magnum "Trójkąt ukraiński" o stosunkach panujących na Wołyniu, obwodach kijowskim i rosyjskim Podolu nie przebiło się do opinii publicznej. Zbyt obszerna, zbyt skomplikowana, zbyt prawdziwa książka.
Beauvois, daleki od marksistowskich sympatii, spędził 25 lat w rosyjskich i ukraińskich archiwach. Opisuje stosunki, jakie panowały w majątkach ówczesnej polskiej szlachty. Przypominały one niewolnictwo na plantacjach bawełny w Luizjanie. Polski pan był bogiem, a ruski chłopiec bydłem; Mógł być bezkarnie bity, a nawet zabijany. Beauvois pisze o nienawiści między polskim dworem katolickim a ruską wsią prawosławną. Narastanie napięć religijnych, klasowych i etnicznych czasami prowadziło do zamieszek, które były krwawo tłumione. Polska szlachta nie wahała się wezwać na pomoc żandarmów rosyjskich w rozpędzanie "chamstwa" za pomocą batów, a nawet szabli.
"Obalenie pseudohistorii uważam za najpilniejsze zadanie dla historyków Europy Środkowo-Wschodniej. Dlaczego mielibyśmy ubierać chorobliwą pamięć w metafizykę? Walka z narodową megalomanią wymaga trzeźwości i rozsądku, a nie patriotycznej egzaltacji" – powiedział Beauvois.
Badacz w końcu formułuje tezę o polskiej kolonizacji Ukrainy – co nam, Polakom, wydaje się niewiarygodne. Bo jak to? Jak może gnębiony przez wieki naród, który szczyci się tym, że nie ma własnych kolonii – bo był na to zbyt słaby, choć II Rzeczpospolita miała wielkie ambicje – gnębić inne narody? Jak widać, mogła – nawet jeśli wcale nie był to podbój ogniem i mieczem, ale miała charakter stopniowego upodabniania się elit ruskich do polskości i wypierania prawosławia na rzecz katolicyzmu.
W rzeczywistości to "wysysanie" z elit, które dotyczyło także Białorusinów i Litwinów, doprowadziło do tego, że kraje te budowały swoją literaturę, kulturę, myśl państwową i tożsamość narodową dopiero pod koniec XIX wieku – w opozycji do Polski. Zwłaszcza na Ukrainie zapłodniło to powstanie radykalnego nurtu nacjonalistycznego, ze wszystkimi jego fatalnymi konsekwencjami.
Czy zatem ta żyzna dziś gleba, na którą spada ziarno rosyjskiej propagandy, nie bierze się z naszego postkolonialnego kompleksu supremacji? Wyższość pana nad? Ukraina to przecież kresja. Nasze "polskie kresy".
"Ukraińcy muszą zostać wchłonięci". Samorząd został zlikwidowany, wojsko wysłano na pacyfikację
Mówimy o polskim społeczeństwie, choć oczywiście nie ma czegoś takiego jak "my". Jedni tak myślą, inni uważają inaczej, ale nie ulega wątpliwości, że tendencja antyukraińska narasta. "Prawica" wyrzekła się "zatrutego" dziedzictwa Jerzego Giedroycia i Juliusza Mieroszewskiego oraz ich doktryny ULB (Ukraina-Litwa-Białoruś), czyli uznania prawa Ukraińców, Litwinów i Białorusinów do samostanowienia. Teraz musimy postawić na egoizm narodowy i asertywność wobec Kijowa. Trumna Dmowskiego ożyła, ożył duch sanitarny końca lat trzydziestych.
Jeśli I Rzeczpospolita Obojga Narodów i ziemianie polscy nie pozostawili po sobie dobrych wspomnień w czasie zaborów, to II Rzeczpospolita Obojga Narodów tego nie naprawiła. Choć mogła – a nawet była zadłużona u powersalskiej Rady Ambasadorów, która powierzyła jej tymczasową administrację Galicji Wschodniej.
• Miał cieszyć się tą samą autonomią, jaka została ustanowiona na Śląsku.
• W województwach tarnopolskim, lwowskim i stanisławowskim miały odbyć się sejmiki, podzielone na dwa szczeble kurii – polski i ukraiński.
• Decyzje musiały być podejmowane wspólnie.
• We Lwowie miał powstać ukraiński uniwersytet.
• Język ukraiński miał być równorzędnym językiem państwowym w tych trzech województwach.
• Miał obowiązywać zakaz kolonizacji ziem przez państwo.
Ustawa, która miała realizować te obowiązki, nigdy nie została uchwalona. Władze przemianowały Galicję Wschodnią na Małopolskę Wschodnią. Zamiast autonomii rozpoczęła się kolonizacja i polonizacja całej Ukrainy Zachodniej, wraz z Wołyniem – w duchu koncepcji inkorporacji Romana Dmowskiego.
Ukraińcy powinni być najpierw zdominowani, potem zrobić mniejszość na swoim kraju, a na końcu wchłonąć tę mniejszość. Na ziemiach podzielonych po reformie rolnej powstały nowe wsie – całkowicie polskie. Ziemia z parceli oddawana była głównie polskim osadnikom, co rozpalało sąsiedzką zazdrość i skrywaną nienawiść. Powtarzające się akcje pacyfikacyjne Wojska Polskiego, prześladowania ukraińskich elit, likwidacja organizacji publicznych, samorządności i kooperacji dopełniły dzieła.
Pozostańmy dłużej w realiach II Rzeczpospolitej. Byliśmy suwerennym państwem, panami własnego kraju i sami kształtowaliśmy politykę wobec mniejszości. Tutaj nie można już nikogo zrzucać winy na nikogo. Nie było najeźdźców. To jest nasza odpowiedzialność.
Najpierw Zaolże, potem Litwa. Obsesja na punkcie władzy - jak u Mussoliniego
W 1938 roku II Rzeczpospolita Obojga Narodów wraz z Adolfem Hitlerem brała udział w rozbiorze Czechosłowacji, kiedy to wojska polskie zajęły Zaolże. Wśród ludu zapanowała nacjonalistyczna euforia. Podobny do tego, który eksplodował wśród Włochów po podboju Etiopii przez Mussoliniego, a także wśród Niemców i Austriaków po Anschlussie Austrii.
Wkrótce Polska postawiła ultimatum małej Litwie. Wtedy to "ulicami polskich miast odbywały się przemarsze, skandujące: «Przywódca, prowadź nas do Kowna! [Kowno]", jakby w polskim herbie państwowym nie widać orła białego, lecz kozła Matolkę" – pisał Jan Józef Lipski.
Pod koniec lat trzydziestych obsesja na punkcie Polski jako wielkiego mocarstwa była już dobrze zakorzeniona wśród elit sanitarnych. II Rzeczpospolita Obojga Narodów miała stać się głową tzw. Trzeciej Europy, która rozciągałaby się od Finlandii przez kraje bałtyckie, Węgry i Rumunię aż po Adriatyk i Morze Czarne. Nikt nie myślał o tym, że inne kraje tego nie chcą.
Współczesne rekwizyty tego operetkowego repertuaru łatwo odnaleźć w działalności Andrzeja Dudy, którą z dumą nazywał polityką zagraniczną pałacu prezydenckiego. Ostatecznie został on przejęty przez rząd Mateusza Morawieckiego. Wszak polityka zagraniczna jako mimetyczna imitacja omszałej i skompromitowanej rehabilitacji nie wzięła się znikąd. Elity PiS też miały swoją obsesję na punkcie wielkiej władzy.
Nieżyjący już profesor Waldemar Paruch był badaczem politycznej praktyki rehabilitacji. Nieprzypadkowo stał się u Morawieckiego szefem "mózgu państwa" – Centrum Analiz Strategicznych. Napisał monografię "Od konsolidacji państwa do konsolidacji narodowej. Mniejszości narodowe w myśli politycznej obozu Piłsudczyka (1926–1939)". Podobnie jak w czasach schyłku rehabilitacji, tak i w PiS konsolidacja państwa odbywała się według receptury "dziel i rządź, totalizuj państwo i jednocz się z ultraprawicą". Paruch wiedział, o czym mówi.
Mistrzowie świata w kręceniu nosem. Zełenski ma rację nie tylko w kwestii dronów
Analogie historyczne mogą być mylące, ale są takie, których nie można zignorować. Warto przyjrzeć się im bliżej - aby ostrzec los.
Porównując "czasy przedwojenne", czyli te bezpośrednio poprzedzające klęskę we wrześniu 1939 roku, z obecnymi przedwojennymi czasami Anno Domini 2025, możemy przypomnieć kilka ciekawostek:
• Druga Rzeczpospolita produkowała ok. 100 tys. sztuk amunicji artyleryjskiej rocznie, a teraz produkujemy o ponad połowę mniej – 30-40 tys. rocznie. To nagle wystarcza na kilka dni działań wojennych.
• Przedwojenna marynarka wojenna liczyła 18 stosunkowo nowoczesnych jednostek, dziś polska marynarka wojenna ma ich 10 – i już wtedy w większości przestarzałych.
• Mieliśmy wtedy w rezerwie 950 tys. żołnierzy, teraz jest ich maksymalnie 550 tysięcy.
Nie porównujemy lotnictwa, artylerii, czołgów, pojazdów opancerzonych i wojsk rakietowych, aby uniknąć mylących wniosków biorąc pod uwagę ogromny postęp technologiczny. Wiadomo przecież, że w pośpiechu zaczynamy budować obronę antydronową z pomocą doświadczonych w tym zakresie Ukraińców.
Nie ma co się obrażać na słowa prezydenta Wołodymyra Zełenskiego – może niezbyt dyplomatyczne, ale wszyscy, poza ministrem obrony i prezydentem, czują, że są one w jakiś sposób boleśnie prawdziwe. Porównując więc ukraińskie i polskie systemy obrony powietrznej w wywiadzie dla Sky News, Zełenski powiedział: "To nie jest wiadomość dla naszych polskich przyjaciół – oni nie są w stanie wojny, więc jasne jest, że nie są gotowi na takie rzeczy. Ale nawet jeśli porównamy: 810 dronów, z których zestrzeliliśmy ponad 700, a oni mieli, jak sądzę, 19 dronów i zestrzelili cztery. W tym czasie nie miały one ani ataków rakietowych, ani balistyki. I, oczywiście, nie będą w stanie uratować ludzi, jeśli dojdzie do zmasowanego ataku".
Tydzień później Zełenski poinformował, że w stronę Polski zmierza ponad 90 rosyjskich dronów, z czego 70 zostało zestrzelonych przez Ukraińców nad własnym terytorium.
Nie ma co warczeć na Zełenskiego, panowie ministrowie i prezydencie, bo jedyne, co się nie zmieniło od czasów przedwojennych, to nos do góry. Nie mamy sobie równych w tej kwestii. W 1939 roku byliśmy "silni, zjednoczeni i gotowi" i nie musieliśmy rezygnować ani z grosza. Kiedy jednak przyszło co do czego, Naczelny Wódz marszałek Edward Rydz-Śmigły, choć tak bardzo wierzył w siłę swojej armii, zarządził ewakuację jego cennych ruchomości, mebli, sprzętu i obrazów specjalnym konwojem wojskowym do Rumunii. Po ataku nazistowskich Niemiec wraz ze swoim sztabem, począwszy od 10 września, udał się do Kut po swoje meble i przekroczył granicę państwową mostem na rzece Czeremosz. Wojsko nie miało łączności z naczelnym wodzem, bo w pośpiechu i chaosie oficerowie sztabowi zgubili gdzieś szyfry i kody komunikacji polowej.
Dzisiaj też trąbimy całemu światu, że mamy najsilniejszą armię w NATO, że zdajemy egzamin, że wydajemy 5 procent PKB na obronność (hm, przed wojną było to 10 procent), że polski pilot będzie latał na drzwiach od stodoły, że nie oddamy ani piędzi polskiej ziemi... Ale co wiemy o naszej armii? Wiemy tyle, ile zostało przetestowane. A nasza armia nie została poddana próbie – a nawet gdyby takiej potrzeby nie było.
Rewizja i polonizacja poprzez palenie kościołów
Przyjrzyjmy się bliżej czasom przedwojennym, ówczesnej mentalności – zwłaszcza w jednym aspekcie: stosunku do Ukraińców. Źródła pochodzą ze zbiorów Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Centralnego Archiwum Wojskowego w Rembertowie oraz archiwum we Lwowie.
Co robił polski rząd i jego administracja terenowa w przededniu wojny, co robili generałowie i pułkownicy? W 1939 r. kwestia ukraińska nie wydawała się tak istotna dla bezpieczeństwa kraju jak dziś. Jednak każdy atak na mniejszość ukraińską był przysługą dla Sowietów, których propaganda fałszywie twierdziła, że inwazja z 17 września miała rzekomo na celu ochronę prześladowanych Ukraińców i Białorusinów. Wspominano już o wielokrotnych pacyfikacjach ukraińskich wsi przeprowadzanych przez wojsko polskie, o aresztowaniach intelektualistów i osób publicznych. Ale w 1938 r. zaczęła się nowa dynamika: od maja do lipca na terenie Chołmszczyzny i południowego Podlasia polskie władze w skoordynowany sposób zniszczyły lub spaliły 127 cerkwi, kapliczek i domów modlitwy – w tym wiele zabytków architektury. Do wsi przychodziła grupa robotników pod ochroną policji lub wojska – i przeważnie w ciągu kilku tygodni sprawa była zakończona. Zbuntowani wierni byli bici i stawiani przed sądem. Niszczyli ikony, rabowali zabytki kultury duchowej, rozmazywali ikonostas. Część sanktuariów została zamieniona na kościoły rzymskokatolickie. Wszystko to odbywało się w ramach akcji rewizji i polonizacji.
"Rewolucja" – ponieważ upierali się, że większość ludności to przypuszczalnie zrusyfikowane dzieciństwo i polska szlachta Zagorodowa, która przy odrobinie zachęty powróci w ramiona ojczyzny.
"Polonizacja" – tego nie trzeba tłumaczyć. Państwo polskie miało być jednorodne etnicznie według modelu Endek: Polak był katolikiem. Tym "Polakom", którzy "wracają do matki", czyli na łono katolicyzmu, rząd obiecał ziemię.
Po zniszczeniu kościołów Rusini/Ukraińcy zostali zmuszeni do chodzenia na nabożeństwa do kościołów rzymskokatolickich. Kościół zacierał ręce, bo w nawracaniu niewiernych pomagała mu policja i wojsko. Księża bez zbędnych ceremonii dokonywali masowych nawróceń. Było więcej "Polaków", mniej kościołów.
Kampania polonizacyjna 1938-1939 trwała w pełnym rozkwicie we wszystkich województwach wschodnich. W styczniu 1939 r. zalecono instrukcje dla dowództwa okręgu korpusu nr VI Wojska Polskiego we Lwowie dotyczące "umacniania polskości" w województwie tarnopolskim zakończenie akcji do końca 1941 r., aby zdążyć przed nowym spisem. Rozkazano "za wszelką cenę przełamać ukraiński terror, który będzie się szalał przeciwko działaczom i konwertytom [Polakom]. Zaproponowano zwiększenie liczby plakatów Policji Państwowej, wprowadzenie odpowiedzialności zbiorowej itp."
"Do ludności niepolskiej – tylko po polsku". Kogo przypomina Przemysław Czarnek?
Tylko jeden wysoki rangą urzędnik II Rzeczypospolitej – przyjaciel Józefa Piłsudskiego, wojewoda wołyński Henryk Józewski – prowadził politykę dialogu z miejscowymi Ukraińcami i stawiał na ich asymilację państwową. Jednak po śmierci marszałka pozycja Jużewskiego na Wołyniu zaczęła słabnąć. Przeciwnicy zarzucali mu, że "za bardzo faworyzuje Ukraińców". On sam podał się do dymisji właśnie w proteście przeciwko niszczeniu kościołów. Uważa się, że "eksperyment wołyński" Jużewskiego, będący całkowitym przeciwieństwem pacyfikacyjnej polityki pułkowników sanitarnych, był jedną z najbardziej konsekwentnych i wszechstronnych prób rozwiązania kwestii ukraińskiej w II Rzeczypospolitej.
Po wyjeździe Jużewskiego ukazał się pięcioletni plan "akcji polonizacyjnej Wołynia i obwodu chołłskiego". Przewidywał on, że do 1944 r. Polacy staną się większością na Wołyniu, gdzie w 1939 r. Ukraińcy stanowili ok. 70 proc. ludności, powstaną "polskie bastiony" i, co szczególnie nieszczere, regionalna wersja ukraińskiej tożsamości narodowej, odmienna od tożsamości Ukraińców z Galicji Wschodniej.
Jednak wyniki akcji konsekwentnie odstawały od oczekiwań. Tylko 10 procent prawosławnych z regionu Chołm zostało przekonanych do zmiany religii. Tymczasem wojsko liczyło na nawrócenie aż 350 tys. ludzi na Wołyniu, Chełmszczyźnie i Podlasiu. Nowe dyrektywy nakazywały więc oczyszczenie administracji z osób niepolskiego pochodzenia.
Szef akcji rewizyjnej na Lubelszczyźnie płk Marian Turkowski podkreślił 24 stycznia 1939 r., że "w Polsce tylko Polacy są panami, pełnoprawnymi obywatelami i tylko oni mają prawo głosu. Wszyscy inni są tylko tolerowani".
W dyrektywach wskazywał: "Stworzyć wśród mas polskich kompleks wyższości w stosunku do ludności niepolskiej. Język polski powinien być przejawem wyższości zarówno kulturowej, jak i obywatelskiej. Polak musi zwracać się do ludności niepolskiej tylko w języku polskim. I w żadnym wypadku pracownik państwowy lub samorządowy nie może posługiwać się językiem innym niż polski".
23 lutego 1939 r. w Lubelskim Urzędzie Wojewódzkim przedstawiciele rządu, wojska i administracji terenowej naradzali się, jak rozwiązać problem "ukrainizmu". Wojewoda lubelski Jerzy Albin de Tramecourt postulował program oblężenia polskiej szlachty podmiejskiej. Mówił, że trzeba "przełamać historycznie utrwalone skupiska Ukraińców!". Całe Lubelszczyzna i Chołm miały stać się całkowicie wolne od prawosławnych i Ukraińców.
Hitler i Stalin nie pozwolili na realizację tego planu. W ukrainofobii wojewodzie de Tramecourt dorównywał tylko jego godny następca – Przemysław Czarnek. Wystarczy prześledzić jego działania i wypowiedzi na temat Ukraińców w okresie, gdy był wojewodą lubelskim. Po rozpoczęciu wojny sytuacja się uspokoiła, ale tylko trochę. Pytanie wraca więc jak mantra: Cui bono? Kto na tym skorzystał?
W marcu i kwietniu 1939 r. rozpoczęła się "masowa scena" akcji windykacyjno-polonizowej. Podpułkownik Stanisław Sosabowski – tak, ten sam słynny dowódca 1 Brygady Spadochronowej w czasie II wojny światowej – był jej koordynatorem na południowo-wschodnim Lubelszczyźnie do marca 1939 roku.
W memorandum do władz zachęcał, by po zajęciu Zaolży "podążać za inercją". Pisał, że "istnieją warunki do niemal całkowitej rewindykacji tzw. mniejszości tego obszaru" i że potrzebna jest "siła i konsekwencja".
Ostrzegł przed "niezdecydowaniem, które powoduje nieobliczalne szkody w działaniu" i przypomniał, że ostatnią rzeczą jest "masowe przejście do religii rzymskokatolickiej, która na tym terytorium jest utożsamiana z narodowością".
W 1939 r. nawrócenia przybrały masowe przybrały na sile – wspomniany pułkownik Turkowski meldował, że od 24 marca do 2 kwietnia "nawróciło" się na katolicyzm 8 tys. prawosławnych.
Wydarzenia te miały miejsce pięć miesięcy od niemieckiej agresji i kolejne 17 dni od sowieckiej inwazji. A przecież czołowa odbudowa Polski nie znalazła lepszego zajęcia niż "rewitalizacja" i polonizowanie Ukraińców na Łemkowszczyźnie, Chołmszczyźnie, w Galicji Wschodniej i na Wołyniu. Do ostatnich dni dążono do "rozwiązania problemu ukraińskości" i pozbycia się za wszelką cenę "kwestii żydowskiej", gdyż oba te tematy rymowały się w polityce obozu sanitarnego.
Warto przypomnieć, że w kampanii wrześniowej w polskich mundurach walczyło 125 tys. żołnierzy narodowości ukraińskiej, z czego 8-9 tys. oddało życie za Polskę.
Ani Ukraińców, ani Żydów. Przemysł i handel muszą być polskie
Śmierć marszałka Józefa Piłsudskiego 12 maja 1935 r. zbiegła się w czasie z końcem recesji gospodarczej, zrównoważeniem budżetu i otrzymaniem od Francji pożyczki zbrojeniowej (1936 r.). Pod kierownictwem nowego marszałka Edwarda Reedsa-Smigloya opracowano śmiały plan rozbudowy przemysłu obronnego i modernizacji armii.
Na przełomie lutego i marca 1936 r. wicepremier i minister skarbu Eugeniusz Kwiatkowski przedstawił czteroletni plan rozwoju gospodarczego państwa. Polegała ona w szczególności na koncentracji produkcji zbrojeniowej między Wisłą a Sjanem przy wsparciu Bugu. W skład Centralnego Okręgu Przemysłowego (CPO) wchodziło 35 powiatów z województwa lwowskiego i lubelskiego oraz rejon chołmski.
Ambitnym planom wojskowym towarzyszyła intencja głębokich przemian społecznych, zapisana w programie "totalizacji" życia społecznego. Rządowa "Gazeta Polska" pisała, że totalizacja to: koncentracja władzy państwowej; gospodarka planowa; monolityczna organizacja narodu [wyłącznie etniczni Polacy].
Brzmi znajomo.Władze rehabilitacyjne dążyły do wyeliminowania nie tylko Ukraińców. Dyrektywy komendy powiatowej w Lublinie stwierdzały wprost: "Należy pamiętać, że antysemityzm, który przejawia się w bojkotach gospodarczych i usuwaniu Żydów z zakładów handlowych i przemysłowych, może przynieść pozytywne skutki państwu tylko wtedy, gdy opuszczone miejsca zajmą Polacy zdolni do ich przeprowadzenia. Wyzwolenie instytucji żydowskich dla innych mniejszości powinno być uważane za szkodliwe". Piłsudczykowie skończyli więc jako egzekutorzy ultraprawicowego programu.
W "Tygodniku Społeczno-Gospodarczym" z 29 stycznia 1936 r. ukazał się materiał programowy pod tytułem "CPO powinien być polski". Czytamy w nim: "Na terenie Centralnego Okręgu Przemysłowego formuje się NOWY, SZCZEGÓLNY TYP OSOBY - realizator CPE. Zjawisko to podkreślał w swoim wystąpieniu w Sejmie wicepremier Eugeniusz Kwiatkowski.
Z tego wyciągnięto wniosek, że "w CPE może pracować tylko Polak – i to nie Polak w sensie formalnym, ale ten, który należy do Polaków, kto jako jedyny daje pełną gwarancję należytej troski o jego rozwój".
Przewidywano dwa rozwiązania:
1. "ustawowy zakaz osiedlania się elementu niepolskiego na terenie CPE",
2. "zarządzenie ustawodawcze w sprawie przesiedlenia elementu niepolskiego z terytorium KPCh [Ukraińców i Żydów] do innych regionów Polski, jeżeli jego pełna emigracja z kraju nie może być jeszcze przeprowadzona".
Władze sanitarne miały na myśli przede wszystkim Żydów, którzy przeważali w rzemiośle, handlu i mieniu miejskim i nie mieścili się w pojęciu "nowego typu człowieka – Polaka pioniera". Jednak mimo starań ministra spraw zagranicznych Józefa Becka Polska nie była w stanie zdobyć kolonii zamorskich w celu masowego przesiedlenia tam ludności żydowskiej, więc uciekła się do idei "deportacji wewnętrznych".
Brawurowy atak podmiejskiej szlachty na nacjonalistę Bolesława Piaseckiego
Wspomniana szlachta podmiejska miała stać się przyczółkiem polskości w Galicji i na Wołyniu, dlatego w lutym 1938 r. na zjeździe pod patronatem wojska i duchowieństwa katolickiego w Przemyślu powstał Związek Szlachty Podmiejskiej. Przewodniczącym został dziekan ks. Antoni Miodziński, patronat honorowy objął marszałek Edward Rydz-Śmiglij, a pracami Związku kierował gen. Janusz Gluchowski, wiceminister spraw wojskowych. Na początku 1939 r. struktury powstały także na Wołyniu i Popolesiu.
W wielkomocarstwowym i kolonialnym zaślepieniu zrodziła się idea polonizacji ziem ruskich poprzez wykazanie ich wyższości nad ruskimi. My, lachi, jesteśmy szlachtą, jesteśmy dżentelmenami, jesteśmy katolikami łacińskimi, przynosimy wam cywilizację Zachodu.
Kto miał się tym zająć?
W dziejach II Rzeczypospolitej nieśmiało wspomina się współpracę Zjednoczonego Obozu Sanitarnego z szowinistycznym i totalitarnym Ruchem Narodowo-Radykalnym "Falanga". Formalnie miał to być tylko epizod, a współpraca rzekomo zakończyła się w styczniu 1938 roku, kiedy to płk Adam Kotz został odsunięty od kierownictwa organizacji.
Tymczasem, jak pisze prof. Szymon Rudnicki w monografii "Falanga. Ruchu Narodowo-Radykalnego", pod koniec 1938 r. władze zwróciły się do Bolesława Piaseckiego, przywódcy Falangi, o oddelegowanie swoich ludzi do kierownictwa Związku Szlachty Podmiejskiej.
Propozycja została przyjęta. Falangiści weszli do organów kierowniczych Związku i redagowali jego pismo "Pobudka". Piasecki głosił: "Wielkopolska w naszej wizji to Naród i Państwo o tak potężnej woli zorganizowanej, że nie tylko będzie w stanie wyzwolić Rzeczpospolitą Obojga Narodów od ponad czterech milionów Żydów, nie tylko powstrzyma ukrainizację czteroipółmilionowej ludności Kresów, ale przede wszystkim uczyni Polskę zdolną do spełnienia swojej historycznej misji".
Olgierd Szpakowski pisał na łamach tygodnika "Falanga", że w Małopolsce "wojna trwa", a "polskość musi przejść od obrony do ofensywy". Do tej pory, jak mówią, około 200 tysięcy dusz zostało "oczyszczonych z zarzutów", a celem jest rewindykacja kolejnych 700 tysięcy. Wyjście widział w "polskim nacjonalizmie rewolucyjnym", którego zadaniem była zmiana hasła "Lachy dla Sjan" na politykę "Ukraińcy – za Bug, za Słuch, nad Dnieprem".
Szpakowski miał rację: II Rzeczpospolita w przededniu wojny z Niemcami i Rosją Sowiecką prowadziła wojnę z własnymi obywatelami – Ukraińcami.
Mentalność ówczesnej armii dobrze oddają wypowiedzi gen. Gustawa Paszkiewicza, polonizatora, dowódcy 12 Dywizji Piechoty stacjonującej w Tarnopolu: "Terytorium, zasoby naturalne i granica z przyjazną Rumunią czynią Małopolskę Wschodnią jednym z kluczowych elementów potęgi Polski. Dziś znaczenie tych terenów jako pierwszego planu Centralnego Okręgu Przemysłowego wzrasta wielokrotnie. Jeśli weźmiemy pod uwagę, że prowadzą nas one najkrótszą drogą do Morza Czarnego i na Bałkany, to nie możemy odmówić im jednej z wiodących ról w całościowej kwestii władzy państwowej.
Andrzej Duda, godny następca generała Paszkiewicza, również marzył o Międzymorzu pod polską flagą, włócznią i skrzydłem husarskim. Oczywiście, można porzucić antyhistoryzm, ale i tak chce się wykrzyknąć: "Doktorze! Doktorze!"
Ruś Podkarpacka. "Tych żołnierzy Siczy trzeba rozstrzelać"
Mało znany jest epizod w Polsce, jakim było powstanie Rusi Zakarpackiej w 1938 r. – efemerycznego państwa autonomicznego. Nie istniała ona długo: między układem monachijskim (30 września 1938 r., w wyniku którego Niemcy zajęły Sudety, Węgry – południową Słowację, a Polskę – Zaolże) a całkowitą aneksją Czechosłowacji przez Hitlera 15 marca 1939 r. Następnie Węgry całkowicie zajęły Ukrainę Zakarpacką.
Władze rehabilitacyjne wpadły w panikę. Zdawali sobie sprawę, że Polska, następny cel Hitlera, może nim być. Strach zniknął po podpisaniu 31 marca sojuszu wojskowego z Wielką Brytanią i otrzymaniu od niej gwarancji niepodległości II Rzeczypospolitej. Planiści Kwiatkowskiego wracają do pracy. Teraz plan 15-letni przewidywał duże inwestycje mające na celu "polonizację miast" – czyli, mówiąc językiem antysemitów, "antysemitów". Problem ukraiński planowano rozwiązać znacznie wcześniej.
Pojawił się jednak pilny problem bieżący. Z okupowanej przez Węgrów Rusi Zakarpackiej do Polski powrócili Ukraińcy – obywatele Polski. Byli to głównie członkowie formacji paramilitarnych, tzw. Siczy, którzy wcześniej dobrowolnie wyjechali na Ruś Zakarpacką w celu wsparcia nowego państwa. Teraz musieli uciekać. Chcieli dostać się do domu, na tereny II Rzeczypospolitej.
Generał Wacław Stachewicz, szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, poinformował dowódców o rozkazie marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego, aby strzelać do członków Siczy Zakarpackiej, którzy będą próbowali przedostać się do Polski: "Tych żołnierzy Siczy – meldował – trzeba rozstrzelać. A jeśli się poddadzą, natychmiast rozbroić i internować. Inna sprawa, że pan marszałek nie chciałby, żeby oni w ogóle wchodzili na nasze terytorium, nawet gdyby mieli być internowani. Ale podstawowym celem pana Marszałka jest to, żebyśmy nie obciążali się wszelkiego rodzaju hałasem, który będzie chciał nas stamtąd dotrzeć.
Najnowsze badania historyczne potwierdziły, że Wojsko Polskie z nawiązką wykonało rozkaz marszałka. Na trzech przełęczach karpackich miały miejsce egzekucje obywateli II Rzeczypospolitej z rozbitych oddziałów Siczy Karpackiej, którzy chcieli wrócić do domu. Ukraiński historyk Ołeksandr Pahiria ustalił, że podczas jednej egzekucji na Przełęczy Wireckiej (Tucholskiej) zginęło ponad 40 żołnierzy Sicz. Ocenił, że na trzech przejściach zginęło ponad 120 osób.
Była to zbrodnia – pomimo tego, że później część żołnierzy Sicz, którzy pozostali na Węgrzech, tworzyła Legion Ukraiński, działający pod auspicjami Abwehry, wzięła udział w kampanii wrześniowej po stronie Niemców, a w 1941 r. na jej bazie sformowano osławione bataliony Nachtigal i Roland.
Rozpoczęła się też "likwidacja OUN" i ukraiński nacjonalizm: do połowy września w więzieniach i obozie w Berezie Kartuzce uwięziono 4-5 tys. osób.
Jedną z największych zagadek II Rzeczypospolitej była całkowita nieświadomość zagrożenia ze strony ZSRR i możliwości jego sojuszu z III Rzeszą – nawet po 23 sierpnia, kiedy Moskwa i Berlin porozumiały się w sprawie podziału Polski. Podczas analizy przyczyn wrześniowej klęski wywiad wojskowy obwiniał za to Ministerstwo Spraw Zagranicznych kierowane przez Becka, a dyplomaci przerzucali winę na pracowników II Departamentu Sztabu Generalnego – czyli wywiadu i kontrwywiadu.
Niewątpliwie możliwości polskiego wywiadu zostały poważnie ograniczone w związku z rozbiciem siatek szpiegowskich na przełomie lat 20. i 30. XX wieku oraz eksterminacją ludności polskiej w trakcie tzw. "polskiej operacji NKWD" w latach 1937-1938. Jeszcze gorsze – znów bolesna analogia – że agenci sowieccy działali na najwyższych szczeblach władzy w II Rzeczypospolitej. Tadeusz Kobylański, najbliższy współpracownik Becka, szef Wydziału Wschodniego i Politycznego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, pracował w ZSRR. W takiej sytuacji możliwości sowieckiej dezinformacji i wpływu na polską politykę były ogromne.
I ostatecznie w sierpniu 1938 roku Stalin rozwiązał Komunistyczną Partię Polski, a także Komunistyczną Partię Zachodniej Ukrainy i Komunistyczną Partię Zachodniej Białorusi. Decyzja ta jest bezprecedensowa, ponieważ Stalin nigdy nie rozwiązał żadnej innej partii komunistycznej. W II Rzeczpospolitej oceniano to jako kolejny przejaw słabości ZSRR. Innego zdania byli Władysław Gomułka, jego biograf Andrzej Werblian oraz ówczesny członek Komunistycznej Partii Ukrainy Ozijas Schechter, uważając, że było to przygotowanie do sojuszu sowiecko-niemieckiego. Likwidując punkt kontrolny, Stalin zasygnalizował, że możliwy jest powrót do "linii Rapallo", czyli sojuszu Moskwy i Berlina z désintéressement (brakiem zainteresowania) losem Polski i Polaków. Polski wywiad i think tanki tego nie rozumiały.
Z punktu widzenia interesów Stalina antyukraińskie i antyżydowskie działania ekipy Rydz-Śmigloj były idealnym scenariuszem. ZSRR mógł przedstawiać swój udział w II Rozdziale Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako "pomoc braciom ukraińskim i Białorusinom uciskanym przez polską szlachtę". Tak brzmiała główna linia sowieckiej propagandy po 17 września.
