Prester John (łac. Presbyter Ioannes) był mitycznym chrześcijańskim patriarchą, prezbiterem i królem. Popularne w Europie w XII i XVII wieku opowieści opowiadały o patriarchie i królu nestoriańskim, który miał rządzić chrześcijańskim narodem zagubionym wśród pogan i muzułmanów na Wschodzie.
Relacje często były wzbogacane różnymi motywami średniowiecznej fantastyki ludowej, przedstawiając Prestera Jana jako potomka Trzech Mędrców, rządzącego królestwem pełnym bogactw, cudów i dziwnych stworzeń.
Początkowo wyobrażano sobie, że Prester John mieszka w Indiach. Opowieści o sukcesie ewangelizacyjnych nestorianów chrześcijańskich tam oraz o podróżach Apostoła Tomasza na subkontynent, udokumentowane w dziełach takich jak Dzieje Apostolskie Tomasza, prawdopodobnie stały się początkiem legendy. Gdy Europejczycy zaczęli poznawać Mongołów i ich imperium, relacje umieszczały króla w Azji Środkowej, a ostatecznie portugalscy odkrywcy zaczęli wierzyć, że termin ten odnosi się do Etiopii, która wówczas była izolowaną chrześcijańską "eksklawą" odległą od innych terytoriów rządzonych przez chrześcijan.
Pochodzenie legendy
Choć jej bezpośrednie początki są niejasne, oficjalnie legenda o Presterze Janie pochodzi z listu, który cesarz bizantyjski Manuel I Komnenos otrzymał w 1165 roku. Nadawcą był: "Jan, chrześcijański władca i pan panów".
List opisywał bardzo bogate ziemie tego monarchy położone w Azji Środkowej. Król twierdził, że mieszka w ogromnym pałacu z kamieni szlachetnych i złota oraz że rządził ogromnym terytorium rozciągającym się od Persji po Chiny. Przez wiele lat mit Prester Johna kojarzony był z marzeniem o dotarciu do wspaniałego królestwa, gdzie spełniają się wszystkie materialne przyjemności, a ludzie żyją w przepychu.
Legenda o Prester Johnie czerpała silnie z wcześniejszych relacji o Wschodzie i podróżach Zachodnich mieszkańców. Szczególnie wpływowe były opowieści o nawracaniu św. Tomasza Apostoła w Indiach, opisane szczególnie w III wieku dziele znanym jako Dzieje Tomasza. Tekst ten zaszczepił w zachodnich ludziach obraz Indii jako miejsca egzotycznych cudów i zaoferował najwcześniejszy opis św. Tomasza zakładającego tam chrześcijańską sektę – motywy, które miały duże znaczenie w późniejszych relacjach o Prester John. Podobnie, zniekształcone doniesienia o ruchach Kościoła Wschodu w Azji (nestorianizm) również wpłynęły na legendę. Ten kościół zdobył szerokie grono zwolenników w krajach wschodnich i angażował zachodnią wyobraźnię jako zespół zarówno egzotyczny, jak i powszechnie chrześcijański. Szczególnie inspirujące były misyjne sukcesy Kościoła Wschodu wśród Mongołów i Turków Azji Środkowej; Francuski historyk René Grousset sugeruje, że historia Prester Johna mogła mieć swoje korzenie w klanie Keraitów, którego tysiące członków dołączyło do Kościoła Wschodu niedługo po roku 1000. Do XII wieku władcy Keraitów wciąż przestrzegali zwyczaju noszenia chrześcijańskich imion, co mogło napędzać legendę.
Prester Jan z Kroniki norymberskiej Hartmanna Schedela, 1493
Ponadto tradycja mogła czerpać z mrocznej postaci wczesnochrześcijańskiej Jana Prezbitera Syrii, którego istnienie po raz pierwszy wnioskuje historyk kościelny i biskup Euzebiusz z Cezarei na podstawie jego lektury wcześniejszych ojców Kościoła. Ten człowiek, opisany w jednym dokumencie jako autor dwóch Listów Jana, miał być nauczycielem męczennika biskupa Papiasza, który z kolei uczył Ireneusza. Jednak niewiele łączy tę postać, rzekomo aktywną pod koniec I wieku, z legendą Prester Johna poza nazwą.
Tytuł "Prester" jest adaptacją greckiego słowa "πρεσβύτερος, presbyteros", dosłownie oznaczającego "starszego" i używanego jako tytuł kapłanów pełniących wysokie stanowiska (w rzeczywistości presbyter jest źródłem angielskiego słowa priest).
Późniejsze relacje o Prester Johnie czerpały obficie z tekstów literackich dotyczących Wschodu, w tym z obszernej części starożytnej i średniowiecznej literatury geograficznej oraz podróżniczej. Szczegóły często czerpano z literackich i pseudohistorycznych relacji, takich jak opowieść o Sinbadzie Żeglarzu. Romans Aleksandra, wspaniała relacja z podbojów Aleksandra Wielkiego, miał w tym względzie szczególny wpływ.
Legenda o Presterze Janie jako taka rozpoczęła się na początku XII wieku, wraz z relacjami o wizytach arcybiskupa Indii w Konstantynopolu oraz patriarchy Indii w Rzymie za czasów papieża Kalikstusa II. Te wizyty, najwyraźniej od chrześcijan św. Tomasza z Indii, nie mogą być potwierdzone, ponieważ dowody na obie są raportami z drugiej ręki. Pewne jest, że niemiecki kronikarz Otto z Freising w swoim Chronicon z 1145 roku relacjonował, że rok wcześniej spotkał Hugh, biskupa Jabali w Syrii, na dworze papieża Eugeniusza III w Viterbo
Hugon był emisariuszem księcia Rajmunda Antiochijskiego, wysłanym po pomoc zachodnią przeciwko Saracenom po oblężeniu Edessy; jego rady zainspirowały Eugeniusza do wezwania do drugiej krucjaty. Hugo powiedział Ottonowi, w obecności papieża, że
Prester Jan, nestoriański chrześcijanin, który pełnił podwójną funkcję kapłana i króla, odzyskał miasto Ekbatana od braci monarchów Medii i Persji, Samiardi, w wielkiej bitwie "niedawno temu". Następnie Prester Jan rzekomo wyruszył do Jerozolimy, by uratować Ziemię Świętą, lecz wezbrane wody Tygrysu zmusiły go do powrotu do własnej ojczyzny. Jego wspaniałe bogactwo zostało zadowolone przez szmaragdowe berło; jego świątobliwość z rodowości Trzech Mędrców.
Kontrowersyjny radziecki historyk i etnolog Lew Gumilew spekulował, że znacznie zmniejszone krzyżowcowskie Królestwo Jerozolimy na Lewancie ożywiło tę legendę, aby wzbudzić chrześcijańskie nadzieje i przekonać europejskich monarchów,
W tym czasie rozwinięto powiązania między Presterem Janem a Czyngis-chanem, gdy Prester został utożsamiony z ojcem przybranym Czyngis-chana, Toghrulem, królem Keraitów, otrzymanym tytuł Jin Ong Khan Toghrul. Dość prawdziwi kronikarze i odkrywcy, tacy jak Marco Polo, krzyżowiec-historyk Jean de Joinville, oraz franciszkanin podróżnik Odoric z Pordenone pozbawił Prester Johna wiele z jego nieziemskiej fasady, przedstawiając go jako bardziej realistycznego, ziemskiego monarchę. Odoric umieszcza ziemię Jana na zachód od Cathay (Chiny) w drodze do Europy i określa jej stolicę jako "Cosan", interpretowaną przez tłumaczy jako różne nazwy i miejsca.
Joinville opisuje Czyngis-chana w swojej kronice jako "mędrca", który jednoczy wszystkie plemiona Tatarów i prowadzi je do zwycięstwa nad ich najsilniejszym wrogiem, Presterem Janem.
William z Rubruck mówi, że pewien "Vut", pan Keraitów i brat nestoriańskiego króla Jana, został pokonany przez Mongołów pod wodzą Czyngis-chana. Czyngis-chan uciekł z córką Vuta i wydał ją za swojego syna, a ich związek dał początek Möngke, ówczesnemu chanowi Wilhelmowi pisał. Według "Podróży Marka Polo" wojna między Presterem a Czyngis-chanem rozpoczęła się, gdy Czyngis-chan, nowy władca buntowniczych Tatarów, poprosił o rękę córki Prestera Jana.
Rozgniewany, że jego niski wasal złożył taką prośbę, Prester John odmówił mu bez wahania. W wojnie, która nastąpiła, Czyngis-chan zwyciężył, a Prester Jan zginął.
Postacią historyczną stojącą za tymi relacjami, Toghrul, był nestoriańskim monarchą chrześcijańskim pokonanym przez Czyngis-chana. Wychowywał przyszłego chana po śmierci ojca Yesugeia i był jednym z jego wczesnych sojuszników, ale pokłócili się. Po tym, jak Toghrul odrzucił propozycję wydania syna i córki za dzieci Czyngis-chana, rozłam między nimi się pogłębił, aż w 1203 roku wybuchła wojna. Czyngis-chan pojmał Sorghaghtani Beki, córkę brata Toghrula, Jaqa Gambu, i wydał ją za swojego syna Tolui. Mieli kilkoro dzieci, w tym Möngke, Kublai, Hulagu i Ariq Böke.
Główną cechą opowieści Prester Johna z tego okresu jest przedstawienie króla nie jako niezwyciężonego bohatera, lecz jedynie jako jednego z wielu przeciwników pokonanych przez Mongołów. W miarę upadku Imperium Mongolskiego Europejczycy zaczęli odchodzić od przekonania, że Prester Jan kiedykolwiek naprawdę był królem Azji Środkowej.
Wolfram von Eschenbach powiązał historię Prestera Jana z legendą o Świętym Graalu w swoim wierszu Parzival, w którym Prester jest synem dziewicy Graala i rycerza saraceńskiego Feirefiz.
Etiopia
Prester John był uważany za władcę Indii od początku legendy, ale "Indie" były dla średniowiecznych Europejczyków niejasnym pojęciem. Pisarze często mówili o "Trzech Indiach", a nie mając prawdziwej wiedzy o Oceanie Indyjskim, czasem uważali Etiopię za jedną z tych trzech. Zachodni wiedzieli, że Etiopia jest potężnym narodem chrześcijańskim, ale kontakty były sporadyczne od czasu powstania islamu. W Azji nie było żadnego Prestera Jana, więc Europejczycy zaczęli sugerować, że legenda odnosi się do chrześcijańskiego królestwa Etiopii. Dowody sugerują, że umiejscowienie królestwa Prester Johna w Etiopii weszło do zbiorowej świadomości około 1250 roku.
Marco Polo opisywał Etiopię jako wspaniałą krainę chrześcijańską, a prawosławni mieli legendę, że naród pewnego dnia powstanie i najecha Arabię, ale nie umieścili tam Prestera Johna. W 1306 roku 30 etiopskich ambasadorów cesarza Wedem Arada przybyło do Europy, a prester Jan został wymieniony jako patriarcha ich kościoła w zapisie ich wizyty. Inny opis afrykańskiego Prestera Jana znajduje się w Mirabilia Descripta dominikańskiego misjonarza Jordanusa, około 1329 roku. Omawiając "Trzecie Indie", Jordanus przytacza szereg fantazyjnych opowieści o tej ziemi i jej królu, którego – jak mówi – Europejczycy nazywają Presterem Janem.
Gdy cesarz Lebna Dengel i Portugalczycy nawiązali ze sobą kontakty dyplomatyczne w 1520 roku, Prester John był imieniem Europejczyków znanych cesarzowi Etiopii. Etiopczycy jednak nigdy nie nazywali tak swojego cesarza. Gdy ambasadorowie cesarza Zary Yaqoba uczestniczyli w Soborze Florenckim w 1441 roku, byli zdezorientowani, gdy prelati rady kierowani przez katolików rzymskokatolickich nalegali, aby Etiopczycy nazywali się przedstawicielami swojego monarchy Prestera Jana. Próbowali wyjaśnić, że nigdzie na liście imion panujących Zary Yaqob nie pojawił się ten tytuł. Jednak ich upomnienia niewiele zrobiły, by Europejczycy zaczęli nazywać króla Etiopii Presterem Janem. Niektórzy pisarze używający tytułu rozumieli, że nie jest to rdzenny honorific; na przykład Jordanus wydaje się używać go po prostu dlatego, że czytelnicy byli z nim zaznajomieni, a nie dlatego, że uważał go za autentyczny.
Etiopia od wielu lat jest uznawana za źródło legendy o Prester John, ale większość współczesnych ekspertów uważa, że legenda została po prostu dostosowana do tego narodu w taki sam sposób, w jaki została przedstawiona Ong Khanowi i Azji Środkowej w XIII wieku.
Współcześni badacze nie znajdują w wczesnych materiałach nic o Prester Johnie czy jego ojczyźnie, co czyniłoby Etiopię bardziej odpowiednią niż jakiekolwiek inne miejsce, a ponadto specjaliści od historii Etiopii skutecznie wykazali, że historia ta nie była tam powszechnie znana, dopóki Portugalczycy nie zaczęli okrążać Afryki, co pozwoliłoby im dotrzeć do Etiopii, przez Zatokę Adeńską i Morze Czerwone. Czeski Franciszkanin Remedius Prutky zapytał cesarza Iyasu II o tę identyfikację w 1751 roku, a Prutky stwierdza, że mężczyzna był "zdumiony i powiedział mi, że królowie Abisynii nigdy nie byli przyzwyczajeni do nazywania się tym imieniem." W przypisie do tego fragmentu Richard Pankhurst stwierdza, że jest to najwyraźniej pierwsze zapisane oświadczenie etiopskiego monarchy na temat tej opowieści i prawdopodobnie nie znali tytułu aż do zapytania Prutky'ego.
------------
niemiecka wiki
Mit
Dschanna
en.wikipedia.org/wiki/Prester_John
de.wikipedia.org/wiki/Priesterkönig_Johannes
de.wikipedia.org/wiki/Dschanna
en.wikipedia.org/wiki/Jannah
.svg.png)
