Tytułem wstępu:
15 listopada 1620 roku o godzinie 9, Zygmunt III Waza wszedł do kościoła św. Jana w Warszawie na poranną mszę świętą. Gdy przechodził przez ganek, otrzymał dwa błyskawiczne ciosy czekanem w plecy i ramię. Upadł. Towarzyszący królowi dworzanie schwycili napastnika. Był nim Michał Piekarski, szlachcic słynący z wybuchowego charakteru, emocjonalnej niestabilności, melancholii i zabicia w chwili gniewu królewskiego kucharza. Powszechnie uważano go za człowieka niespełna rozumu, furiata.
"O innej, bliższej, powtarzanej przez współczesnych, że dokonał zamachu na Zygmunta z zemsty zato, że go wraz z dobrami jego oddał w kuratelę nieuczciwym krewnym"
Nie zachowały się dokumenty z przesłuchania Piekarskiego, w czasie którego szlachcic został poddany torturom. Albrecht Radziwiłł, sędzia, który rozstrzygał sprawę królobójcy wspominał, że oskarżony najpierw składał zeznania obciążając niewinnych ludzi, by chwilę potem je odwoływać. Gdy sędzia odwiedził skazanego w więzieniu, ten mówił tylko: „Szukajcie pierwszego królestwa, a wszystkie do was należeć będą.” Wypowiedź tę uznano za kolejny ewidentny dowód na szaleństwo Piekarskiego.
Michał Piekarski poniósł za swój czyn okrutną karę. 26 listopada 1620 roku pod murami Warszawy, w części zwanej Piekiełkiem, przygotowano dla niego szafot. Najpierw obcięto mu ręką, którą podniósł na króla. Potem jego ciało zostało przywiązane do czterech koni, które ruszyły w czterech kierunkach rozrywając je na strzępy. Szczątki spalono na stosie, proch załadowano w działo i wystrzelono, by żaden ślad po Piekarskim nie został.
Okazuje się jednak, że dzięki szalonym zeznaniom, szlachcic zdobył trwałe miejsce w polszczyźnie. Zwrot „bredzić” lub „pleść jak Piekarski na mękach” jest do dzisiaj używany jako synonim opowiadania głupot.
Tłumaczenie w przypadku Piekarskiego:
- "psychicznie chory",
- recydywista - już wcześniej zabił kucharza
- zamach na króla - obwiniał króla za swe problemy majątkowe
Czy Piekarski naprawdę plótł głupoty?
Nie rozumiem, dlaczego ludzie tak chętnie słuchają służb, albo plotkarzy (może werwolfa?) zamiast samemu sprawdzić wiarygodność podawanych "informacji".
Plotkowanie to okazja do oddawania się wątpliwej przyjemności wywyższania ponad innymi - w domyśle - "nienormalnymi", często epatując znajomością rzeczy oczywistych dla każdego...
Widzimy tu na pewno zakłamaną wersję zamachu - i jego mitologizację (być może też zamierzoną) w postaci "przysłowia".
Mitologizację też widzieliśmy na pogrzebie Piłsudskiego, czy Mazowieckiego. Publiczne peany na cześć osób o niejednoznacznej roli w historii wciąga niezorientowaną część społeczeństwa w bagno fikcji, która skutkuje podtrzymywaniem nieprawdy u przyszłych pokoleń i - kolejnymi fałszywymi "wyzwoleniami" spod okupacji....
Poniżej analiza z 1936 roku - pokazuje ona, że Piekarski nie był wariatem, tylko taką mu dorobiono gębę, aby ukryć przed niezorientowanym politycznie społeczeństwem fakt, że król jest zdrajcą - a może wręcz figurantem (jak i Piłsudski czy Mazowiecki) obcych królestw - którego zadaniem jest tak prowadzić politykę państwa polskiego, by była ona użyteczna owym obcym.
Piotr Bańkowski
Nieznana relacja o zamachu Michała Piekarskiego na Zygmunta lll-go.
Tekst tej relacji, zanotowany nie wprawnem piórem i niezdecydowaną, indywidualną, ortografją, podany tu w zmodernizowanej pisowni, jest następujący:
„1620. Die dnica 23 pq. pent, fuit dies 15 mensis Novembris. Serens. Rex Sigismundus 3 post horam an. meridiem gdy szedł na Sumę u Ś. Jana do Dziekanji drzwiami: kilka razy postąpiwszy w kościół. Królewicz W ładysław za nim idąc, zastanowił się we drzwiach, bo na ten czas przybili byli Dominikáni theses i czytał je. Króla prowadził z jednej strony X. Pruchnicki, arcybiskup Lwowski, Natenczas wyrwał się za formy niejaki Piekarski łotr ślachcic nieubogi, bo siostrę miał za... Płaza wielki rządca krak. był mu bliski powinny.
Ten zdrajca czekan mając za drzwiami z formy śpiesznie postąpił, uderzył na pomazańca bożego, co ach niestety źle było i pomyśleć, ale iż na ten czas schylił głowę król ku arcybiskupowi, pytając go, co by to za pismo na drzwiach było: przeniósł kulasem głowę, jeno toporzyskiem przez głowę uderzył. Drugi raz kinął, alić szczołtem po jagodzie oblicznej obraziwszy nieszkodliwie spadł. Trzeci raz kinął, ale iż biskup przemyski Wężyk prowadząc króla, rękę założył i tak przez rękę króla w plecy dopadł czekan, gdzie hnat(?) na kłykciu wpuszcza do go.....
W ten czas marszałek Opaliński nadworny laskę o niego tłucze, a królewicz przypadłszy w łeb go tnie. Karmelita też z Lipia wyskoczywszy zławia, uchwyci go i z kościoła wynioszszy ajdukom oddał, którego też łotra na ten czas alabartnik sztychem przez żebra przekłół. Tego potem zdrajcę die 27 9 br, który był 6ta dnica prima adventus na wozie uczyniwszy mu na ławie siedzenie, kat na różnych miejscach rozpalonemi kleszczami targał aż przyjachawszy na rynek Nowego Miasta, gdzie mu majestat uczyniono po wschodzie wszedłszy posadzony, przywiązany, kat mu 3 skubie w prawą nogę, w ud młotkiem wbił, a 3 w lewą.
Potem prawą rękę nad donicą wielką rozrzażystemi węglami pełną siarki przykładając palił, potym uciąwszy po łokieć, gębę obił i zrzucił, a w lewy cekan katowczyk mu trzymał i potym sprowadzony, bo sam szedł (nie) dobrze, położywszy go... do 4 koni przywiązany za ręce do nóg i... nogi nie mogły konie rozszarpać, aż kat skoczywszy z konia bartą naciął i dopiero rozszarpały, a zatym w ogniu spalony....“.
Porównując powyższą opowieść klasztorną z innemi, znanemi dotychczas, wzmiankami o nieudanym zamachu Piekarskiego, łatwo stwierdzić, że jako źródło historyczne nie przynosi ona żadnych rewelacyjnych i ważnych szczegółów.
Jest to proste, bezpretensjonalne opowiadanie, nie wiadomo nawet, czy przez naocznego świadka spisane, nie dające pełnego obrazu zamachu, nie mniej jednak ciekawe i cenne przez to, że pozwala obraz całego zajścia lepiej w wielu szczegółach odtworzyć, dorzuca kilka nowych drobnych faktów, których nie znajdujemy w innych ówczesnych świadectwach, ponadto pewne fakty podaje w nowej, odmiennej, wersji.
Dzięki tej właśnie relacji klasztornej dowiadujemy się teraz, np., że króla prowadzono do kościoła drzwiami od strony Dziekanji, że na drzwiach tych Dominikanie świeżo przybili swe tezy, że te tezy tak zainteresowały królewicza Władysława, że idąc za królem zatrzymał się z częścią orszaku, aby je przeczytać. W tym momencie król przekroczył próg kościelny, nie mając nikogo za sobą, z czego skorzystał, ukryty z drugiej strony za drzwiami, Piekarski.
Ta też notatka tłomaczy, dlaczego pierwsze uderzenie czekanem nie okazało się niebezpieczne. Notatka czerwińska stwierdza również,—nie wiadomo zresztą, czy zgodnie z prawdą, bo wbrew wszystkim innym świadectwom,— że pierwszy, kto próbował zasłonić króla od ciosów, miał być jeden z prowadzących, króla duchownych, biskup przemyski Wężyk. Ż tejże relacji dowiadujemy się dokładniej, że owym zakonnikiem, o którym jedno ze źródeł wspomina, że schwycił uciekającego Piekarskiego, był kwestujący pode drzwiami kościoła Karmelita z Lipia pod Grójcem.
Tak samo niektóre szczegóły egzekucji inaczej są przedstawione w relacji klasztornej, a odmiennie w innych świadectwach ówczesnych. To wszystko. Nic natomiast nie mówi relacja czerwińska o sprawie, która dla wyświetlenia tła i genezy zamachu ma pierwszorzędne znaczenie: nie znajdujemy w niej ani słowa o pobudkach, które Piekarskiego skłoniły do podniesienia ręki na króla.
Piekarski, jak to stwierdza szereg historyków, cierpiał podobno na pomieszanie zmysłów i czynu swego miał dokonać w stanie niepoczytalności umysłowej.
Tak piszą polscy historycy P. Piasecki, J. In, Petrycy, St. Kobierzycki i in. Za nimi za obłąkanego uważają go i historycy obcy, jak Gdańszczanin Ewerh. Wassenberger w XVII wieku lub Fr. Lauterbach w wieku XVIII.
Nie znaczy to jednak, żeby wszystkie znane dotychczas źródła i świadectwa współczesne jednakowo wyraźnie wypowiadały się w tym względzie lub też, żeby były całkowicie jednomyślne.
Już sam wyrok sądu senatorskiego z dnia 26 listopada 1620 r., dochowany w aktach Archiwum Głównego w Warszawie, brzmi w odnośnym ustępie dość niejasno i lakonicznie
Stwierdzono w nim w związku z pobudkami zamachu tylko tyle, że Piekarski sprowadzony z więzienia do senatu i stawiony przed oblicze senatorów i posłów, „zamachu tak straszliwego, jako powszechnie wiadomego, nie zapierał się, — ale tylko wyznawał, iż takowego dopuścił się w czasie, kiedy był jakowąś wściekłością miotany“
O tem, żeby Piekarski od dzieciństwa lub choćby dłuższy czas cierpiał na chorobę umysłową, wyrok nie wspomina. Milczy o tem również, jak już zaznaczyłem, i ogłoszona obecnie notatka klasztorna. Gdyby jednak kto chciał w tym względzie z notatki tej wysnuć jakiś wniosek, biorąc za podstawę ton, w jakim jest utrzymane całe opowiadanie o Piekarskim, i wyrażenia, jakiemi się posługuje, nazywając go nieinaczej, jak „łotr“ i „zdrajca“, to możnaby przypuścić, że zakonnik czerwiński uważa go za całkowicie normalnego i odpowiedzialnego za zbrodniczy czyn. Przypuszczenie takie mogłoby być tembardziej usprawiedliwione, że i inni współcześni nie szczędzą Piekarskiemu jeszcze mocniejszych epitetów, obrzucając go obelżywemi wyzwiskami, tak, jakgdyby był złoczyńcą, który dokonał zbrodni z premedytacją.
Dla przykładu dość tu przytoczyć początek współczesnego polsko-niemieckiego wiersza p. t. „Prawdziwe opisanie przedsięwzięcia złego człowieka, który zamyślił Jego Mość Zygmunta III, Króla Polskiego zamordować“, wiersza opisującego zamach a jednocześnie piętnującego w mocnych i ostrych zwrotach jego sprawcę, przytem bez najmniejszych aluzyj do obłąkania:
„O psia krew! rodu złego bezbożny człowiecze, Niegodny czci Bękarcie. (Tak ci matka rzecze Korona Polska sławna, nad insze zasobna Szlachectwem i rycerstwem, cnotą wszcząt (!) ozdobna). Cóż ci się dzieje, powiedz? Czemużeś tak śmiały? Nie lękasz się karania w sercu zatwardziały? Słychane li są rzeczy, któreś, zdrajco, począł. Skrawie żeś się usilił, tak od złości oddął. Przez całe trzy dni, Liszko wściekła od łotrostwa, Zamyśliłeś mordować, koniecznieś się spinał: Coś w siedm leciech szykował, czegoć szatan kazał, Nie Anioł dobry, Jędzo.... i t. d,“
W tym samym tonie, nie przebierającym w słowach i pełnym oburzenia, utrzymany jest i dalszy ciąg.
O obłąkaniu ani wzmianki, ani słowa.
Jeśli w powyższych źródłach nic się nie mówi o chorobie umysłowej Piekarskiego, to zato obszernie rozpisał się o nienormalnym stanie jego umysłu inny anonimowy autor broszury, również w tym czasie wydanej, p. t.
„Prawdziwe a krótkie opisanie jako Pan Bóg wielce pobożnego Pana Najjaśniejszego Zygmunta III króla Polskiego, cudownie przy zdrowiu i żywocie zachował, na który się był jeden szalony człowiek usadził"
Ciekawy ten i rzadki druk niepozbawiony jest jako źródło historyczne pewnej wyraźnej tendencji. Jego autor stara się usprawiedliwić przed opinją publiczną krewnych Piekarskiego, którzy uzyskali od króla nad nim opiekę, a jak wynika z innych źródeł, opieki tej należycie nie sprawowali. Chęć oczyszczenia chciwych krewnych od tych zarzutów przewija się przez całą argumentację anonimowej broszury.
Autor jej zapewnia, że Piekarski od młodości cierpiał na „melancholję“ i miał skłonności do „furyj“: „Był zawsze dziwak, melancholik, furjat wielki, któremu, gdy już do średnich lat przychodził, szatańskie przenagabanie (bo powiadał, że miewał jakieś widzenia) tem więcej umniejszyło“ Przyszły sprawca zamachu miał być tak nieopanowany, że gdy mu kto w czem najmniej przymówił, zaraz się do broni porywał.
Raz „bez wszelkiej przyczyny, jedno z samej furji a za poduszczeniem szatańskiem“ zabił kucharza szwagra swego Płazy, wielkorządcy krakowskiego. Kiedyindziej, różnemi czasy, kilka osób ranił. Przy tej gwałtowności charakteru miał jednocześnie unikać ludzi: „Małoco z ludźmi obcował i mówił, sam w sobie żył i milczeniem a ponurem okiem melancholją się bawił, rozmaite w niej (jak to pospolicie w melancholikach bywa), — imaginationes jako sam powiadał i widzenia, albo raczej oszukiwania djabelskie miewając“ W takim stanie umysłu „słysząc, że króla francuskiego zabito, — opowiada anonim, — wpadło mu w myśl Króla J, M. Pana swego zabić, która w nim trwała od lat 10 według jego wyznania“.
Ten przykład Ravaíllac'a, który w r. 1610 zamordował Henryka IV, miał być nie tylko zachętą, ale i jedyną pobudką dla Piekarskiego do pozbawienia życia króla polskiego. O innej, bliższej, powtarzanej przez współczesnych, że dokonał zamachu na Zygmunta z zemsty zato, że go wraz z dobrami jego oddał w kuratelę nieuczciwym krewnym, anonim nie mówi wcale. Natomiast, całkiem przeciwnie zapewnia, że „niektórzy powinni jego i przyjaciele otrzymali nań opiekę jako na tego, co nie miał rozumu i rządzić się nie umiał, ujęli majętność jego i trzymali, onemu udzielając z nich na przystojne wychowanie“. Nie wszystko jednak w tem „przystojnem wychowaniu“ musiało być w porządku.
Posiadamy w tym względzie świadectwo dwuch ludzi, którzy w dniu 15 listopada 1620 r. byli w Warszawie. Jeden z nich — to Albrecht Stanisław Radziwiłł, bliski zaufany dworu królewskiego, wychowawca królewicza Władysława, znajdujący się w momencie zamachu w orszaku królowej, która niedługo po królu zdążała za nim z zamku do kościoła. W krótką chwilę po zamachu Radziwiłł znalazł się przy boku króla, a potem brał udział w sądzie nad Piekarskim. W ciekawych pamiętnikach, ogłoszonych dopiero w r, 1843, pisze on wcale inaczej, niż bezimienny autor broszury, i o „przystojnem wychowaniu“ Piekarskiego i o tem, co go do zamachu skłoniło. „Gdy Piekarski na umyśle pomieszania dostał, — opowiada Radziwiłł, — krewni jego, Daniłowiczowie i Tomaszewski, uprosili u króla opiekę nad nim i, zabrawszy jemu dobra, wolno mu wałęsać się pozwolili, ani dostatecznie starali się o jego utrzymanie. Piekarski zapalony gniewem, nie na opiekunów, lecz na króla złość swoją wywarł“ . Nie musiała to być wyłącznie osobista opinja zaufanego Zygmunta i świadka zamachu, skoro nawet niektórzy senatorowie w czasie rozprawy sądowej żądali postawienia w stan oskarżenia opiekunów Piekarskiego.
Nietylko w przystojne wychowanie, ale nawet w chorobę umysłową i obłąkanie Piekarskiego nie wierzy drugi współczesny pamiętnikarz, Samuel Maskiewicz, który 15 listopada również był obecny w Warszawie, przyjechawszy dnia poprzedniego wraz z hetmanem polnym Radziwiłłem na odbywający się od dwuch prawie tygodni sejm.
Maskiewicz, który w pamiętniku swym wydanym w roku 1838-ym, poświęca między innemi kilka ustępów zamachowi, po swojemu pisze o pobudkach, które popchnęły Piekarskiego do zbrodni: „Ten isty Piekarski miał dwie siostry za Domaszewskim, starostą Łukowskim i za Płazą, wielkorządcą krakowskim, którzy to szwagrowie, uczyniwszy go szalonym, wyprawili kuratelę u króla, majętności mu zabrawszy, samego i nędznie i ladajako chowali: a na ten czas, będąc przy Domaszewskim, przyjechał z nim na sejm i wziął rankor do króla, iż to dał nań kuratelę jako na szalonego, czym się on być nie znał. Zaczym mu wszystko pobrano, i chcąc się tego mścić na królu, zmyślił tak niecnotliwy postępek, czego i dokonał“.
Cytując powyższą relację Maskiewicza, nie można nie przytoczyć jednocześnie i kilku faktów, rzucających zastanawiające światło na intrygującą kwestję obłąkania Piekarskiego.
Wiadomo np., że gdy jezuita, dysponujący go na śmierć, zalecał mu, aby Bogu dziękował, że cios jego chybił, to Piekarski rękę przeklinał, że go zawiodła, a gdy kat miał mu tę rękę palić, sam ją na ogień wyciągnął. Wspomniany wyżej Ałbr. St. Radziwiłł, choć był przekonany o szaleństwie Piekarskiego, opowiada o charakterystycznem zajściu w czasie rozprawy sądowej, które raczej o gwałtowności i zawziętości charakteru świadczy, a nie o braku zdrowych zmysłów i obłąkaniu.
„Gdy na sądzie jeden z senatorów często przemawiał do zbrodniarza i występek mu wyrzucał, — opowiada Radziwiłł, — prosił Piekarski stróża, aby mu ręce odwiązał dlatego jedynie, aby tego senatora (szpetny mu dawszy przydomek) przez okno wyrzucił, co uczyniwszy, pozwoli, aby nad nim uczyniono wyrok“11).
Historyk, pragnący wszechstronnie wyświetlić motywy i tło zamachu, nie będzie mógł pftainąć jeszcze paru charakterystycznych momentów, zasługujących na bliższą i głębszą uwagę.
Przedewszystkiem— ciekawy zbieg okoliczności:
Piekarski pochodził z tego samego Sandomierskiego województwa, które wraz z województwem Krakowskiem najostrszej zwalczało proaustrjacką, dwulicową politykę króla Zygmunta, która, między innemi, pośrednio doprowadziła do spustoszenia w tych właśnie latach 1619— 1620 obu województw przez Lisowczyków, wracających z austrjackťch krajów do Polski i niszczących wszystko po drodze.
W roku 1619-ym cały trakt podgórski został przez nich spustoszony. Plądrowali i rabowali przez miesiąc Podhale. Rzucali nawet groźby, że napadną na Kraków. To też w tych dwu województwach, na których skórze najdotkliwiej odbiła się polityka zagraniczna króla, panowało powszechne oburzenie na pomoc, okazywaną przez niego cesarzowi, na wtrącanie się w sprawy czeskie i węgierskie, na samowolne wysyłanie Lisowczyków na pomoc Austrji.
Obawiano się zamieszek i buntu przeciw królowi, który, co należy podkreślić, nigdy właściwie nie cieszył się popularnością u ogółu szlacheckiego i w ciągu długiego, prawie pół wieku trwającego, panowania nigdy nie mógł się pochwalić, jak ongiś dziad jego Zygmunt Stary, — „poddanych konfidencją“. Nieufność i niechęć wzajemna wystąpiły niemal nazajutrz po elekcji.
Dynastyczne praktyki króla, sprzeczne z aspiracjami szlachty i interesem narodu, polityka, w której dopatrywano się ze strony Zygmunta również i absolutystycznych tendencyj, stała się w dużym stopniu źródłem tarć między nim a szlachtą. Tarcia te i nieporozumienia między „królem jezuitów“ a opozycją szlachecką, podsycane przez potężnych i wpływowych jej przywódców, przybierały niejednokrotnie formy groźne dla całości państwa i niebezpieczne dla bytu Rzeczypospolitej. Rozrastają się one w zatargi, w burzliwe zjazdy i obrady, w konfederacje żołnierskie, krwawe starcie z rokoszanami pod Guzowem. W namiętnym zgiełku tych nieporozumień, przepojonych egoizmem szlachty i ambicjami jej przywódców, sporami religijnemi katolików i protestantów, sprzecznościami stanowych haseł i rozbieżnością w ujmowaniu zadań państwa i obowiązków króla, — nieraz były wystawiane na szwank dostojeństwo i powaga władzy monarszej, chwiał się tron, Zygmuntowi groziło niebezpieczeństwo utraty korony, więcej nawet, bo wolności i życia.
Dość tu przypomnieć zajścia w Gdańsku 1593 roku, gdy w czasie tumultu mieszczan życie króla znalazło się w niebezpieczeństwie, rokosz Zebrzydowskiego w roku 1607 i incydent z rokoszaninem Hołownią w czasie bitwy pod Guzowem, pogłoski o spiskach przeciw królowi w latach 1620 i 1625 — wreszcie — sprzysiężenie roku 1624, którego uczestnicy zamierzali uwięzić króla z całą rodziną i pozbawić go tronu.
Zamach Piekarskiego nie był więc ani pierwszą ani ostatnią próbą podniesienia ręki na Zygmunta III.
Skłóconą atmosferę życia polskiego podsycały, szczególnie w latach 1618— 1620, burzliwe wypadki na Zachodzie, a przedewszystkiem w krajach Korony Habsburskiej.
Powstanie w Czechach, na Węgrzech, na Morawach i Śląsku, defenestracja praska, detronizacja Ferdynanda II w sierpniu 1619 roku, walka stanów protestanckich w tych krajach z Habsburgami o prawa polityczne i wolności religijne, zwracanie się tych stanów ponad głową Zygmunta do stanów polskich, — wszystko to odbijało się głośnem echem w Rzeczypospolitej, którą król usiłował w imię swych celów dynastycznych postawić u boku Austrji, znienawidzonej przez ogół szlachecki, dopatrujący się w tej polityce prób zamachu na swe wolności i źródła klęsk, spadających na kraj, jak katastrofa Cecory.
Wzburzenie, jakie panowało w roku 1619 wśród szlachty sandomierskiej i krakowskiej, wzmogło się jeszcze w roku następnym. W styczniu 1620 r. szlachta ta zjechała się na roki ziemskie do Krakowa.
„Tutaj, — cytujemy Szelągowskiego, — nastąpił wybuch długo tłu mionej nieufności do króla, nienawiści do jego doradców, podsycany krzywdami Lisowczyków i podżeganiem oponentów polityki Zygmunta III, w rodzaju braci Zbarskich. Zamiast odbywać sądy szlacheckie poczęła domagać się od wojewody Mik. Zebrzydowskiego, aby rozpoczęto narady nad ukróceniem Lisowczyków i powściągnięciem zła. Trzeba było zawiesić sądy, a rozpocząć obrady. Stanowisko, jakie zajęła szlachta, przeciwna mięszaniu się w sprawy śląskie i węgierskie i zaciągom Lisowczyków na rzecz cesarza Ferdynanda, było tak groźne, że senatorowie za warunek udziału swego w obradach wymogli przyrzeczenie na niej, że nic przeciwko królowi i ustawom Rzeczypospolitej nie przedsięweźmie. Uchwalono wysłać listy i poselstwo do króla, prymasa i hetmana"
W połowie stycznia szlachta krakowska nie tylko ponownie wysłała poselstwo do króla, ale nawet obesłała szlachtę wielkopolską, zebraną na jurydyce w Poznaniu z prośbą o przeszkodzenie dalszemu mieszaniu się Rzeczypospolitej w sprawy austrjackie i wystąpienie przeciw dwulicowej polityce króla, który pod naciskiem opinji szlacheckiej wydawał mandaty przeciw Lisowczykom, a potajemnie zezwalał bez niczyjego upoważnienia na ich zaciągi na rzecz Habsburgów, wciągając Polskę w zamęt wypadków śląskich i węgierskich.
W maju w Krakowie zanosiło się na nowy rokosz, co przewidując senatorowie, nie przybyli na popis wojskowy szlachty, który też nie doszedł do skutku. We wrześniu na sejmiku w Proszowicach szlachta małopolska nie pozwoliła mówić zausznikowi Zygmunta III marszałkowi w. kor., Mikołajowi Wolskiemu, który nie po jej myśli chciał tłumaczyć pakta między Polską a Czechami i kwestję przymierza polsko - austrjackiego. Sejmiki, poprzedzające sejm listopadowy 1620 r., potępiły politykę austrjacką Zygmunta, w skutku której w drugiej połowie września 1620 r. zwaliła się na Polskę nawała tureckotatarska i przyszła straszliwa klęska Cecorska.
Zbierający się pod jej wrażeniem sejm, trwający od 3 listopada do 2 grudnia 1620 r. wybuchł burzą zarzutów przeciw regalistom. Te same dwa województwa, krakowskie i sandomierskie, w podnieconej i nerwowej atmosferze katastrofy cecorskiej, dnia 10 listopada, — a więc na kilka dni przed zamachem Sandomierzanina Piekarskiego,—zszedłszy się ze sobą, spisały „skrypt“, który marszałek koła sejmowego za zgodą izby poselskiej przeczytał królowi.
W pytaniach, sformułowanych w tym skrypcie, zawierało się ryczałtowe potępienie polityki zagranicznej Zygmunta. Opozycja dopatrywała się w niej łamania samowolnego paktów i ściągania wojen i klęsk na Rzeczpospolitą, trwonienia poborów na obce zaciągi, na poselstwa w sprawach habsburskich, zarzucała nielojalne wykonywanie ustaw publicznych, które król ogłaszał, a potajemnie znosił.
Na ten to burzliwy sejm przyjechał Piekarski z jednym ze swych szwagrów, Domaszewskim. Trudno przypuścić, żeby był obojętny i głuchy na namiętne i burzliwe przemówienia posłów i wyjątkowo agresywną opozycję bliskich mu sandomierskich i krakowskich ziemian. To też niedaleki od prawdy zapewne jest K. Wł. Wóycicki, gdy w życiorysie Piekarskiego pisze, że „obecny wielu zjazdom rokoszanów, nasłuchawszy się mów gorących i pełnych nienawiści przeciw królowi, przypomniał sobie i własną krzywdę, że za wyrokiem jego sądu był zamknięty".
Zresztą podobne refleksje i spostrzeżenia znajdujemy i u współczesnych obserwatorów życia publicznego w Polsce. Historyk tych czasów, Paweł Piasecki całkiem wyraźnie wskazuje na możliwość związku zamachu z atmosferą polityczną, panującą w kraju: ,,Ów tedy szaleniec, — pisze autor Kroniki, — sądząc się być skrzywdzonym, albo też słysząc głośne szemrania ludu na posłane Austrjakom posiłki, a stąd pobudzonego do wojny Turczyna, przedsięwziął był od dawnego czasu wywrzeć zemstę na osobę królewską za podaną sobie zręcznością“ .
Z pośród dzisiejszych historyków jeszcze dalej idzie W. Dobrowolska w wydanej przed paru laty pracy o Zygmuncie III, gdzie wysuwa przypuszczenie, że Piekarski był najprawdopodobniej narzędziem w ręku spiskowców przeciw królowi.
Obok bliskiego związku Piekarskiego ze szlachtą sandomierską, zastanawiającą jest i druga okoliczność, której badacz tej sprawy nie będzie mógł pominąć. W pierwszej chwili po zamachu otoczenie króla było przekonane, że stoi w obliczu spisku, którego narzędziem i wykonawcą był Piekarski, Gdy podniesiony z ziemi król zapytał: „Co się dzieje, co to jest?“, — odpowiedzieli mu dwaj dworzanie biskupa Szyszkowskiego, którzy pierwsi z sąsiedniej kaplicy pośpieszyli mu na pomoc: ,,Zdrada jakaś, ale się nie bój, W. K, M.“.
A gdy następnie niektórzy z senatorów doradzali aby króla, wprowadzonego zaraz po zamachu do najbliższej kaplic zzwłocznie odprowadzić z kościoła na zamek, sprzeciwił się temu biskup Szyszkowski: „Szkoda wychodzić, by nie* była jaka zdrajców zasadzka, niech się tumult uspokoi, a więcej się do J. K. M. zejdzie“ .
A tymczasem w obawie sprzysiężenia ściągnięto do zamku wojsko. Nieoczekiwane było zachowanie się części najbliższego otoczenia Zygmunta III w momencie zamachu.
[Znaczy byli w spisku wg mnie - ustawili się z dala, by nie musieć pomagać królowi - MS]
Za wchodzącym do kościoła królem kroczyli senatorowie z królewiczem Władysławem na czele, a dwaj biskupi prowadzili go pod ręce, Notatka czerwińska wymienia ich nazwiska i dodaje, że gdy Piekarski zamierzył się na króla poraz trzeci, biskup Przemyski Wężyk „rękę założył i tak przez rękę króla dopadł czekan“.
Szczegółu tego,—mówiąc nawiasem,—inne źródła nie podają, twierdząc jednozgodnie, że to marszałek Opaliński udaremnił trzecie uderzenie czekanem, wytrąciwszy go laską marszałkowską z rąk złoczyńcy. Gdy Piekarski rzucił się do ucieczki i wybiegł z kościoła, puścił się za nim w pogoń Opaliński, co widząc królewicz Władysław chwycił za szablę i zadał cios w głowę uciekającemu.
Tymczasem w kościele, a przedewszystkiem na miejscu zamachu, powstała nieopisana panika, spotęgowana krzykiem włoskich śpiewaków z chóru; „traditore! traditore!“, co wielu obecnych w kościele zrozumiało: „Tatarzy w mieście“. I oto w pewnym momencie król, który upadł na podłogę, znalazł się sam bez pomocy!
Nikt z orszaku, znajdującego się w kościele, nie pobiegł mu na ratunek, ,,X-ża (biskupi, którzy go prowadzili pod ręce) uciekli, króla na ziemi odbieżeli“, — pisze z pewną ironją Maskowicz .
Kompromitującą ucieczkę najbliższej asysty potwierdza i Albr. St. Radziwiłł. Nie odważniej zachowało się i wielu dostojników świeckich, którzy zmieszali się z tłumem, uciekających z kościoła.
Z pierwszą pomocą odważył się podbiec do króla Jan Kaliński, sługa i dworzanin biskupa Szyszkowskiego, który właśnie tylko co skończywszy mszę w sąsiedniej, przytykającej do drzwi, kaplicy, zamierzał z niej wychodzić. Dlaczego zabrakło u boku króla dygnitarzy, wyjaśnia kronikarz wypadków 1620 roku, historjograf uniwersytetu jagiellońskiego, J. In. Petrycy:
,,Haerentibus cunctis, cum auxilium ptriculí cuiusq aut suspicionis tarderet metus, primus Joannes Kalinscius... adiuvante per manus Bonawentura Rogascio, acceptum medium terra adlevat“ 21, szcze w ej o strachu dostojników, żeby ich nie posądzono o udzia* spisku, mówi Samuel ze Skrzypny Twardowski w poemacie „Władysław IV“:
........ król z ciężkiego razu Ówdzie padnie. Nie śmiał nikt leżącego zrazu Podnieść z ziemie, bojąc się, żeby obwiniony, W czyichkol· :экЬу ręku został tak zraniony, Nie beł tego ekscesu, więc które się zlały Członki krzyżmem niebieskim, dotknąć się ich bały Ręce proste........“
Zato po zamachu, gdy niebezpieczeństwo minęło ,^ gdy śledztwo ustaliło, że Piekarski nie miał wspólników, „znalazło się stu, którzy dla przypodobania się (królowi) chwalili się, iż ranę zadali (Piekarskiemu)“ .
Wyrok, wydany na Piekarskiego, wbrew woli króla, który miał mu nawet z własnego stołu posyłać do więzienia potrawy, był tak surowy, że srogości jego dziwili się cudzoziemcy.
W wykonaniu wyroku senatorskiego obmyślił nieprawdopodobne wprost tortury i rodzaj śmierci marszałek w. kor. Mikołaj Wolski, znany gorący zwolennik austrjackiej polityki króla, jeden z najbardziej zaufanych doradców Zygmunta III, niefortunny mówca wobec szlachty małopolskiej na wspomnianym wyżej wrześnionym sejmiku w Proszowicach.
Instrukcja szczegółowa, ułożona przez niego dla kata, różni się nieco od opisu przedśmiertnych mąk, podanych przez czerwińskiego anonima i zawiera następujący rodzaj i porządek tortur:
„Sprawca najprzód z miejsca więzienia, z którego zostanie wyprowadzony przez kata i jego oprawców, wsadzony będzie na wózek, do tego sporządzony, mając skrępowane ręce i nogi, przywiązany wozu tak zostanie, aby postać siedzącego zachował. Zasiądzie przy nim swe miejsce kat z oprawcami, mającemi swe narzędzia, ogień siarczysty i rozrzarzone węgle "»żony be przez rynek i ulice miasta. W miejscach, wyznacz obna? o czterema szczypcami oprawcy ciało szarpać będą. Gdy na miejscu kat stanie, z wozu na rusztowanie umyślnie wystawione na 8 łokci od ziemi wyniesione, przeprowadzony zostanie. Tam mu kat ów czekan żelazny, którym na Najjaśniejszego Krćla Jmości targnął się, do ręki prawej włoży i z nim razem rękę bezbożną i świętokradzką nad płomieniem ognia, siarczystego palić będzie. Dopiero gdy wpół dobrze przypalona będzie, mieczem odetnie, toż i z lewą ręką, bez przypalenia jednak uczyni. Poczem czterema końmi ciało na cztery części roztargnione, a obrzydłego trupa ćwierci na proch na stosie drew spalone zostanie. Nakoniec proch w działo nabity wystrzał po powietrzu rozproszy".
Wyrok „ądu senatorskiego nie ograniczył się tylko do kary śmierci, poprzedzonej tylu okrutnemi mękami. Pozbawiwszy Piekarskiego czci i wszystkich przywilejów szlacheckich, sąd polecił skonfiskować i przekazać na własność skarbu wszystkie jego dobra, odsądziwszy po wieczne czasy od jakichkolwiek praw do nich sukcesorów zarówno zstępnych jak i pobocznych. Surowy wyrok dotknął i potomków Piekarskiego, uznając ich też po wieczne czasy -— za niegodnych piastowania w Rzeczypospolitej jakichkolwiek urzędów, godności i zaszczytów.
Ażeby zaś pamięć zamachu zatrzeć i zagładzić, nakazano włość dziedziczną Piekarskiego w Sandomierskim, Bieńkowice, zburzyć, zabudowania z ziemią zrównać i wznieść na tem miejscu piramidę lub kolumnę z kamienia albo z cegły.
Nie darowano i czekanom. „Aby się złym zamysłom (ha przyszłość) zabieżało“, sejm powziął uchwałę, zabraniającą noszenia czekanów in loco publico pod winą dwuchset grzywien.
Tłumaczenie w przypadku Piekarskiego:
- "psychicznie chory",
- recydywista - już wcześniej zabił kucharza
- zamach na króla - obwiniał króla za swe problemy majątkowe
I tu ciekawostka:
Zamach we Wrocławiu na cesarza Wilhelma II.
Podobne tłumaczenie jak w przypadku Piekarskiego:
- "psychicznie chora",
- recydywistka - już wcześniej chciała kogoś zabić ( prawnika)
- "który pozbawił ją majątku"
Prawda, że to ten sam scenariusz??
O sobie też słyszałem, że jestem ponoć "wariat".
Czy osoby, które OD LAT łażą za mną po ulicy i organizują mi tzw. synchronizację, mają swoim zachowaniem zmusić mnie do agresji?
A wszystko po to, by zataić sprawę Werwolfa...
http://bazhum.muzhp.pl/media/files/Przeglad_Historyczny/Przeglad_Historyczny-r1936-t33-n1/Przeglad_Historyczny-r1936-t33-n1-s279-292/Przeglad_Historyczny-r1936-t33-n1-s279-292.pdf
http://www.edusens.pl/edusensownik/bredzic-jak-piekarski-na-mekach