Wiki - kolejne porównanie wersji

Procesy peryglacjalne w polskiej i angielskiej wikipedii

Bym nie kliknął wersji angielskiej, to bym nie wiedział...

https://pl.wikipedia.org/wiki/Procesy_peryglacjalne

https://en.wikipedia.org/wiki/Periglaciation

Wielcy Polacy 2

Zdobył bajeczną fortunę, żeby odbudować Polskę!

Mateusz Staroń 10 kwietnia 2017 {2, 3, 4} Komentarze {5,6,7,8,9} Komentarzy  

 

Historia życia Erazma Jerzmanowskiego to prawdziwy amerykański sen. W ciągu kilkunastu lat, od przysłowiowego „zera”, stał się trzecim najbogatszym człowiekiem w Ameryce! Zdobył pozycję potentata w amerykańskim przemyśle gazowym. Po drodze przeprowadził rewolucję technologiczną i rozświetlił Amerykę! Zgromadził ogromny majątek, ale go nie roztrwonił. Nie szczędził grosza na działania charytatywne, a zawrotną sumę przeznaczył na działalność niepodległościową. Pozostawił po sobie nagrodę swojego imienia, którą nazwano „Polskim Noblem” o wartości w przeliczeniu odpowiadającej dzisiejszym ok. 60 milionom złotych!

Młody, 27-letni Erazm Józef Jerzmanowski w 1871 r. stał na rozdrożu życia. Był już weteranem dwóch wojen w stopniu oficerskim. Na klapie jego marynarki błyszczała w słońcu Legia Honorowa. Skończył renomowane studia na politechnice w Paryżu. Rozpoczął pracę w firmie Tessie du Motay, zajmującej się produkcją gazu do oświetlenia. Miał szlacheckie pochodzenie i wspaniałe rodzinne tradycje. Do pełni szczęścia brakowało mu już chyba tylko żony i rodzinnego ciepła. Jednak młodemu paniczowi spędzał sen z powiek, powracający widok rodzinnych stron, do których nie mógł wrócić. Jako uczestnik powstania styczniowego był emigrantem, tułaczem na francuskiej ziemi, bez prawa wstępu do ojczyzny. Jak wielu innych szalonych wizjonerów, chciał zmienić otaczającą go rzeczywistość – dopasować ją do swoich marzeń. Pragnął zmienić świat. Szczególnie bliskie mu były losy kraju, z którego pochodził. Znalazł receptę, jak odmienić jego ciężkie położenie i wydźwignąć go spod jarzma niewoli. „Zdobyć fortunę […] Pragnąłem fortuny, bo czułem, że to jest ta potęga, której nam potrzeba, jeżeli istotnie przewodniczy nam zamiar odbudowania Polski” – mówił wiele lat później, podczas obchodów 24. rocznicy powstania styczniowego w Nowym Jorku. Jeszcze w tym samym roku jego pracodawca polecił mu pakować walizki! Miał jechać w delegację za „wielką wodę”. Erazm pożegnał Europę i wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie miało się spełnić jego marzenie o bajecznej fortunie!

„Polski baron”

1 marca 1889 r. na pierwszych stronach amerykańskich gazet opublikowano news informujący o wielkiej transakcji finansowej w Indianapolis. Nic dziwnego, bo w grę wchodziła okrągła sumka, która rozbudzała wyobraźnię. Jeden z dziennikarzy informował, że „nowojorscy kapitaliści, właściciele <<Equitable Gas Light Co>> zakupili największe fabryki tutejszych stowarzyszeń gazu naturalnego i zakładając największe stowarzyszenie gazu naturalnego – zapłacili $ 2 000 000. Głównym akcjonariuszem jest baron Jerzmanowski”. Ta niebotyczna kwota to dzisiaj w przeliczeniu ok. 55 milionów dolarów! A wypadałoby dodać, że to tylko jedna z wielu inwestycji naszego rodaka. Nazwisko Jerzmanowskiego było już wtedy znane w świecie wielkiej, amerykańskiej finansjery. Co rusz pojawiały się o nim informacje w prasie. Wieści zza oceanu o wielkim Polaku docierały również do jego rodzinnego kraju. Tę nietuzinkową postać nazywano „polskim baronem”. W tym przydomku tkwiło ziarnko prawdy, gdyż w żyłach Jerzmanowskiego płynęła błękitna krew, ale pomimo tego sam nigdy się tak nie tytułował i nie chełpił wysokim pochodzeniem. Swoje finansowe eldorado zbudował ciężką pracą. „Zaliczany był do najbogatszych ludzi amerykańskiej finansjery końca lat osiemdziesiątych XIX wieku. Do niego należała znaczna część akcji wielu kompanii i wytwórni gazu; a prasa ówczesna całego świata wciąż donosiła o największych transakcjach finansowych w przemyśle gazowniczym, w których głównym akcjonariuszem był Erazm Józef Jerzmanowski” – pisał Roman Rozlachowski. Swoją wielką przygodę w Ameryce rozpoczął od Buffalo. Jako przedstawiciel francuskiej firmy miał wprowadzić na rodzimy rynek oświetlenie gazowe. Wkrótce przeniósł się do Nowego Jorku. Amerykanie doszli do wniosku, że technologia Francuzów jest zbyt skomplikowana i nieopłacalna. Nasz bohater ją uprościł. W latach 1876-1886 opatentował 17 wynalazków z dziedziny gazownictwa.

Nowy Jork, 1885. Noc rozjaśniona światłem ulicznych latarni gazowych
Fot. East News

Jako obywatel amerykański (od 1879 r.) w Nowym Jorku założył miejską kompanię gazową i pełnił funkcję wiceprezesa Towarzystwa Gazowego „Equitable”. W 1882 r. został współwłaścicielem „Equitable Gas Light Company”, którą przez trzynaście lat kierował jako prezes oraz wiceprezes. Założył kompanie gazowe w Chicago i Baltimore, Nowym Jorku, Indianapolis. Wybudował największe wytwórnie gazu w Indianapolis, Brooklynie, Troy, Albany, Yonders, Utica, Memphis, Lafayette, Longansport. Współzakładał „Carbite Calcium and Acetylen Company”. Został również wybrany na prezesa przez akcjonariuszy wielkiej kompanii „Chicago Gas Light &Coke Co”. Jako pionier amerykańskiego gazownictwa i właściciel firm, które dostarczały oświetlenie gazowe dla wielu miast Ameryki, zyskał miano „Człowieka, który oświetlił Amerykę”. Wszystkie te sukcesy sprawiły, że dorobił się wielomilionowego majątku i miał trzecią co do wielkości fortunę w USA, natomiast pierwszą wśród amerykańskiej Polonii. Mieszkał w pięknym domu w Nowym Jorku przy Madison Ave 818 razem z żoną – Anną z Koesterów (Amerykanka niemieckiego pochodzenia). Pod koniec lat 80. XIX w. był jednym z najbogatszych Amerykanów, piastował wysokie stanowiska, miał w garści portfel dobrze prosperujących firm, wspaniały dom, pełne konto w banku, piękną i mądrą żonę, wpływy, kontakty. Osiągnął niemal wszystko, co sobie wymarzył. Spełnił swój amerykański sen. Jednak nadal czegoś mu brakowało.

Kamienica przy Madison Ave 818 w Nowym Jorku. Stan na 1948 r.

Etap przejściowy

„Nie wierzę w przyszłość naszą w Ameryce. Jest nas obecnie coś około miliona. Ci, co przebywają, ostać mogą, bo Polakowi angielszczyć się nie tak łatwo, zresztą bronią go od tego stowarzyszenia, pisma, szkoły, kościoły polskie. Ale następne pokolenie zginie, bo je wir życia praktycznego zmaterializować i zamerykanizować musi” – mówił w 1888 r. w wywiadzie dla polonijnej gazety w Paryżu. Osiągnął wielki sukces za oceanem, ale innych Polaków nie zachęcał do emigracji. Arogancki milioner, który sam pławił się w luksusach, natomiast własnym rodakom, którzy marzyli o swoim amerykańskim śnie, odbierał nadzieję na lepszą przyszłość. Szczyt arogancji i hipokryzji. Nic z tych rzeczy. Jerzmanowskiemu zależało na tym, żeby Polacy żyli i mieszkali u siebie, najlepiej rzecz jasna w niepodległej Polsce. Podkreślał, że to tylko mit łatwych, szybkich i wielkich pieniędzy w USA. W rzeczywistości każdy musiał zmierzyć się z dużymi trudnościami w znalezieniu pracy. Brak wiedzy o panującej tam sytuacji i nieznajomość języka narażały Polaków szukających lepszego życia na ogromne niekiedy przykrości, niedostatek i ciężką, słabo opłacaną pracę. Zamiast amerykańskiego snu – nędza, bieda i wykorzystywanie w robocie. Jego apele jednak na nic się zdały. Do USA waliły tłumy Polaków. Nie zostawił ich jednak na pastwę losu i na żer amerykańskich kapitalistów, nomen omen swoich kolegów. „Pobyt na ojczyźnie traktował zawsze jako etap przejściowy – nadmienia wspominany wcześniej Rozlachowski. Za naczelne zadanie dla każdego Polaka uznawał działanie na rzecz ukochanej ziemi ojczystej […] Jerzmanowski robił bardzo wiele, aby ulżyć doli przybyłych Polaków na obcej im, amerykańskiej ziemi”. „Polski baron” wydawał krocie na działalność dobroczynną i sam osobiście angażował się, tak jakby miał wiele wolnego czasu, w inicjatywy społeczne. Nie mógł patrzeć na biedę Polonii i na to jak się ze sobą… żre. Zasiadał we władzach organizacji społecznych i politycznych, zrzeszających Polaków w USA. Jego celem było zjednoczenie podzielonej i skłóconej polskiej emigracji. Wielu uważało go za swojego duchowego i materialnego opiekuna. Prowadził biura pomocy i pośrednictwa pracy dla nowo napływających imigrantów. Zakładał czytelnie polskie i ochronki, wspierał budowę szkół parafialnych. Fundował polskie wystawy w muzeach na całym świecie. Ofiarował ogromne kwoty pieniędzy na polskie muzea, towarzystwa, wystawy krajowe i szereg różnych inicjatyw. Liczono się z nim bardzo, nie tylko w polskich kręgach. Dobrym tego przykładem jest sprawa udziału Polaków podczas wystawy światowej w 1893 r. w Chicago. Pomimo protestów państw zaborczych „załatwił” polskim artystom – obywatelom państw zaborczych, udział w wystawie jako osobna grupa narodowa, a nie jako przedstawiciele obcych państw. Organizatorzy, wiedząc, że Jerzmanowski to wpływowa figura, wzięli pod uwagę jego prośbę i ją spełnili. Oprócz działalności charytatywnej, wspierał również inicjatywy kościelne. Był gorliwym katolikiem. Zdawał sobie sprawę, że jednym z najważniejszych fundamentów życia na emigracji jest Kościół Katolicki. Ufundował Kościół św. Antoniego z Padwy w Jersey City, który działa do dziś i jest centrum życia polonijnego oraz Kościół św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Nowym Jorku. Działalność charytatywna, jak i na polu kościelnym sprawiła, że otrzymał odznaczenie od papieża Leona XIII – Order św. Sylwestra za zasługi dla Kościoła Katolickiego. Był to pierwszy przypadek, żeby osoba świecka z USA otrzymała to wyróżnienie. O wydarzeniu pisała w czerwcu 1889 r. cała amerykańska prasa i polonijna. Odznaczenie miało również ogromny wydźwięk polityczny – świat mówił o wielkim Polaku, którego ojczyzny nie było na mapie Europy.

Anna z Koesterów – żona Erazma.

 „Polski Nobel”

„Stanie się więc w ten sposób dzieło piękne: nie tak wielkich rozmiarów jak nagrody Nobla, nierozciągające się na cały świat, ale podobne duchem i celem, a dla narodu polskiego ważne, dla swego założyciela chlubne” – mówił w 1913 r. prezes Akademii Umiejętności Stanisław Tarnowski podczas inauguracji działalności fundacji im. Erazma Jerzmanowskiego. Było to największe dzieło życia Jerzmanowskiego. Spełniony zawodowo, syty dni, w 1896 r. zdecydował się wrócić do kraju. Mógł ze względów politycznych osiedlić się jedynie w Galicji. W Prokocimiu pod Krakowem nabył za 150 tys. koron majątek ziemski z zabudowaniami dworskimi i pałacem oraz 10-hektarowym parkiem. Pałac przebudował, wzbogacając go o nowoczesne instalacje – elektryczność, centralne ogrzewanie, wodociągi, kanalizację. Dobudował zespół murowanych budynków folwarcznych. We wsi ufundował budynek szkoły ludowej. Żył tutaj razem z żoną. Dalej wspierał hojnie stowarzyszenia, kasy zapomogowe, szkoły ochronki, przytuliska m.in. dla weteranów powstań narodowych, biblioteki, organizacje kulturalne, muzea, teatry i wystawy. Wspomagał wielodzietne rodziny chłopskie, działaczy polskich m.in. Zygmunta Miłkowskiego – działacza i pisarza „Teodora Tomasza Jeża”, organizatora Skarbu Narodowego, czy też Karola Lewakowskiego, który zasłynął w parlamencie austriackim protestem przeciw uczczeniu pamięci cara Aleksandra III w 1894 r. Zmarł 7 lutego 1909 r. w Prokocimiu. W pogrzebie uczestniczyły tłumy krakowian. Nie doczekał niepodległości, ale jego praca wydała owoc.

Pałac Jerzmanowskich w Prokocimiu.

Na mocy spisanego przed jego śmiercią testamentu, Akademia Umiejętności (od 1918 r. Polska Akademia Umiejętności) otrzymała od Jerzmanowskiego 1, 2 miliona koron na utworzenie fundacji imienia Erazma i Anny Jerzmanowskich. Treść testamentu brzmiała następująco: „Co roku ma być wypłacana jedna nagroda pieniężna w wysokości 9/10 części całego dochodu z majątku fundacyjnego Polakowi względnie Polce, urodzonemu względnie urodzonej w granicach Polski 1772 roku, religii rzymskokatolickiej, który względnie, która przez swe prace literackie, naukowe lub humanitarne, dokonywane z pożytkiem dla ojczystego kraju, potrafił lub potrafiła zająć wybitne stanowisko w społeczeństwie polskim”. Kwota 1,2 miliona koron to równowartość 365 kg złota, czyli dzisiejsze 62 mln złotych! Fundatora szybko okrzyknięto „Polskim Noblem”. Po raz pierwszy nagrodę przyznano w 1915 r. Laureatem został ks. metropolita krakowski – Adam Stefan Sapieha, którego wyróżniono za pracę na rzecz polskich uchodźców podczas I wojny światowej. Nagroda wyniosła 44 tys. koron (dzisiaj ok. 2 milionów złotych!) Przyznawano ją najpierw co roku, a później co 3 lata. Ostatniego laureata wyróżniono w 1938 r. Wybuch wojny, a następnie komunistyczne rządy zaniechały tę działalność. Postać fundatora nijak pasowała do wzorca nowego człowieka PRL.

Niewygodny dla komunistów

„Erazm Jerzmanowski został skazany w PRL na zapomnienie. Nie przystawał bowiem do upowszechnianego wówczas wzorca człowieka i obywatela ani jako gorliwy katolik, który dokonał licznych fundacji nie tylko humanitarnych, ale także kościelnych, ani jako <<jednostka>>, która dzięki własnej wiedzy i przedsiębiorczości doszła do wielkiej fortuny” – te słowa skreślił wybitny historyk, profesor Jerzy Wyrozumski. Jerzmanowski był zdeklarowanym przeciwnikiem myśli socjalistycznej, o czym wielokrotnie mówił podczas swoich przemówień. Na wiele lat jego postać została zapomniana. Dopiero po 1989 r. pamięć o nim przywracają Towarzystwo Przyjaciół Prokocimia oraz reaktywowana Polska Akademia Umiejętności. PAU postanowiła odnowić Nagrodę im. Erazma i Anny Jerzmanowskich. Dzięki wsparciu władz samorządowych została po raz pierwszy przyznana w 2009 r. Jest corocznie uroczyście wręczana na Zamku Królewskim na Wawelu przez Marszałka województwa  małopolskiego i prezesa PAU. Jej wysokość to 100 000 zł. Pierwszą laureatka nagrody została w 2009 r. Janina Ochojska.

Wpis powstał na podstawie:
Erazm Józef Jerzmanowski 1844-1909. Życie i dzieło, red. T. Skrzyński, Kraków 2012.
Polski Słownik Biograficzny, t. XI, 1964-1965.
Między nauką a oświatą. Na styku szkolnictwa wyższego i średniego w Galicji na przełomie XIX wieku i XX w. Materiały konferencyjne, pod red. L. Faca, Przemyśl 2003.
A. S. Więch, Erazm Jerzmanowski – „polski Nobel”, który oświetlił Amerykę, http://nowahistoria.interia.pl. Dostęp 10.IV.2017 r.
 

 

 

 

 http://bohaterowie.pl/2017/04/10/zdobyl-bajeczna-fortune-zeby-odbudowac-polske/