przedruk
tłumaczenie automatyczne
Prof. dr Mircea Druc (były premier Republiki Mołdawii):
Wyzwolenie Naddniestrza i Odessy (1)
Na początek wyjaśnienie terminologiczne. Obecnie wiele osób posługuje się niewłaściwymi pojęciami odnoszącymi się do pięciu wschodnich okręgów byłego ZSRR. Pas ziemi na lewym brzegu Dniestru, zwany po rosyjsku Naddniestrzem, a w rumuńskim Naddniestrzu Podniestrzą, to nic innego jak zamieszanie. Republika Mołdawii, proklamowana w Tyraspolu we wrześniu 1990 r. przez "czerwonych reżyserów" i wspierana przez neoimperialistycznych liberalnych demokratów z Rosji, stanowi zaledwie ułamek Naddniestrza. Ta historyczna nazwa oznaczała terytorium między Dniestrem a Bugiem, od wybrzeża Morza Czarnego do wód rzeki Row, za Zmerinką. Podmiot tymczasowo wyznaczony umową rumuńsko-niemiecką, zawartą w Tighinie 30 sierpnia 1941 roku. Niejednoznaczne porozumienie jako rozwiązanie doraźne. Rumunia była odpowiedzialna za administrację, eksploatację gospodarczą i bezpieczeństwo tzw. Naddniestrza. Po zakończeniu działań wojennych Niemcy miały decydować o okupowanych terytoriach.
Chociaż w przestrzeni geograficznej między Dniestrem a Bugiem zawsze znajduje się duża populacja pochodzenia rumuńskiego, czyli Mołdawian, nigdy nie należała ona do współczesnego państwa rumuńskiego. I, niezaprzeczalnie, rząd Królewskiej Rumunii nie zaakceptowałby ekspansji terytorialnej na wschód kosztem rezygnacji z części Siedmiogrodu, okupowanej przez Węgry. O przekroczeniu Dniestru decydowały wymogi strategiczne i zobowiązania wynikające z udziału w wojnie koalicyjnej. Oczywiście, Niemcy mieli swoje plany. W Naddniestrzu krążyła marka niemiecka, a nie lej rumuński, a działalność portu w Odessie była kontrolowana przez wojsko niemieckie. Wojskowa i administracyjna obecność Rumunów w Naddniestrzu miała polityczne uzasadnienie "konieczności ochrony granicy na Dniestrze i odszkodowań po sowieckiej okupacji Besarabii i północnej Bukowiny 28 czerwca 1940 roku".
We współczesnej historii Rumunów Naddniestrze wraz z Odessą stanowi szczególny rozdział. Złożone, dramatyczne i fascynujące zjawisko. Na razie pozostaje w mocy mylące stwierdzenie, powtarzane przez większość miejscowych egzegetów: "Armia rumuńska nie miała miejsca za Dniestrem". Czyli 25 lipca 1941 r., po wyzwoleniu Besarabii i północnej Bukowiny, porwanej przez Związek Radziecki w czerwcu 1940 r., mogliśmy zachować spokój na prawym brzegu Dniestru. Ale ci, którzy "wytoczyli broń" (w sierpniu 1944 r.), kontynuowali walkę wraz z Armią Czerwoną na terytorium Węgier i Czechosłowacji do 9 maja 1945 r. Dlaczego armia rumuńska nie zatrzymała się (25 października 1944 r.) na linii Oradea – Satu Mare, po całkowitym wyzwoleniu północnego Siedmiogrodu?
Latem 1972 roku zostałem zmobilizowany jako oficer rezerwy w Odessie i usłyszałem zdanie: "Z Rumunami było lepiej!". Wypowiedział ją jeden z mieszkańców, który przez cztery lata mieszkał "pod Rumunami". Wtedy w mojej głowie zakiełkowała idea ewentualnych badań naukowych. Chciałem wyjaśnić, co oznacza i czym zajmuje się rumuńska administracja cywilna w Naddniestrzu. Jaka jest legenda, a jakie prawdziwe fakty? Kiedy, w jakich okolicznościach, na czele Odessy stanął besarabski bojownik o Wielką Unię, zdobyty w 1918 r., były generalny mer Kiszyniowa w trzech kadencjach? Jak żyli obywatele radzieccy, dumni mieszkańcy perły Morza Czarnego, mając na czele miasta rumuńskiego burmistrza, mianowanego przez marszałka Iona Antonescu? Dlaczego profesor uniwersytecki Gheorghe Alexianu, gubernator Naddniestrza, został skazany na śmierć?
Pod koniec lat 90. powróciłem do swoich pytań, koncentrując swoje badania na następującej hipotezie: "Naddniestrze i Odessa nie były okupowane, lecz wyzwolone przez Rumunów". Wyszliśmy z założenia, że w 1941 r. minęły 24 lata od przewrotu bolszewickiego, a od okresu NEP-u 12 lat. W Naddniestrzu wciąż mieszkało wielu ludzi, cała warstwa społeczna, którzy wiedzieli, co to znaczy ich własny biznes. Ponadto Rumuni dokonywali restytucji: kto udowodnił dokumentami, że "do rewolucji" posiadał halę produkcyjną lub sklep, ponownie stawał się właścicielem. Liberalizacja i prywatna inicjatywa przyniosły pierwsze rezultaty. Dwa miesiące po okupacji/wyzwoleniu mieszkańcy Tyraspola i Odessy na Boże Narodzenie byli zaopatrzeni może nawet lepiej niż w czasie pokoju. W tym samym czasie ustanowiono pełnoprawną granicę między Naddniestrzem a Reichskomissariatem Ukraina. Mieszkańcy odczuli to jako czynnik dobroczynny, zwłaszcza po fenomenalnych żniwach w 1942 roku. Naddniestrze, w porównaniu z innymi regionami, obfitowało w produkty rolno-spożywcze.
Dzisiaj po prostu promuję prawdę uznaną przez wielu ludzi. Wbrew oficjalnej historiografii sowieckiej, rosyjskiej i ukraińskiej, nietypowe zjawisko odkryliśmy podczas ostatniej wojny światowej. Później zrozumiałem, dlaczego niektórzy rosyjscy historycy badają "wyjątkowy przypadek miasta kolaboracyjnego" wśród dziesiątek miejscowości miejskich, które figurują w mitologii radzieckiej pod tytułem "miasta-bohatera". Dziennikarze i historycy w Odessie wyjaśnili tę sprawę i nazwali ją "gorzką prawdą o okupacji naszego miasta przez Rumunów".
W granicach skromnych możliwości staram się też wyjaśnić tę "gorzką prawdę" o administrowaniu Naddniestrzem przez Rumunów. Z zawodu nie jestem historykiem. Chcę po prostu, żeby nie było już tematów tabu. Żadnych zakazanych tematów, białych plam i tajemnic państwowych. Zacznę od tego, że w ciągu tych spokojnych dziesięcioleci w każdym oficjalnym śledztwie zadawano nam pytanie: "Czy w latach wojny mieszkał pan osobiście lub z bliskimi krewnymi na terytoriach okupowanych?" Nie mogłeś odpowiedzieć krótko, tak lub nie. Trzeba było odpowiedzieć: "Tak, w latach wojny ja i moi bliscy mieszkaliśmy na terytoriach okupowanych" lub "Nie, ani ja, ani moi bliscy krewni nie mieszkaliśmy na terytoriach okupowanych". Jeśli wskazałeś, że na terytoriach okupowanych mieszkają tylko niektórzy bliscy krewni, w niektórych przypadkach poproszono Cię o pisemne wskazanie, gdzie, kto i co. Do czego służyły takie szczegóły?
Bądźmy szczerzy: my, rumuńscy unioniści, nie piszemy historii na nowo. Chcemy zbadać, poznać prawdę, w tym o życiu ludności na terenach okupowanych w latach wojny sowiecko-niemieckiej 1941-1945. Przez pół wieku byliśmy zmuszeni operować tylko ocenzurowanymi dokumentami i informacjami. Dzisiaj niektórzy nostalgiczni ludzie o różnym pochodzeniu domagają się, aby historia bolszewickiego imperium ideokratycznego pozostała taka, jaką ją napisali. Akceptowalna dla nich wizja kształtowała się przez pół wieku pod naciskiem dyrektyw KPZR, socrealizmu i kina radzieckiego. Nie wszyscy jednak są skłonni przełykać tezy sowieckiego Ministerstwa Prawdy w nieskończoność.
Znamy dramat rumuńsko-francuskiego pisarza Panaita Istratiego, o orientacji socjalistycznej. W 1927 i 1929 roku podróżował do ZSRR, odwiedził Moskwę, Kijów, różne regiony, w tym ASRR. Następnie potępił bolszewicką fikcję w swojej książce "Spowiedź zwyciężonego". Sławę przyniosła mu przysłowiowa uwaga na temat reżimu komunistycznego: "Widzę rozbite jajka, ale gdzie jest omlet?". Wtedy jego przyjaciele, wszędzie komuniści, nazwali go "faszystą", wyłożyli na niego klątwę. Dzisiaj nostalgiczni neostalinowscy czerwoni, "zawodowi Rosjanie", internacjonaliści z definicji i "souliści" par excellence, będą twierdzić, że zeznania Istratiego nie były niczym więcej niż zwykłą prowokacją, zaaranżowaną przez wrogów władzy sowieckiej.
Przez całe życie wyjaśniałem: niezależnie od dziedziny, ONI są uczuleni na słowa czy osiągnięcia Rumunów. Dlatego sięgam głównie do źródeł zagranicznych – rosyjskich, ukraińskich, żydowskich. Podchodzę do tematu przy wsparciu prac sygnowanych przez autorów spoza Rumunii. Ich wyjątkowa wartość polega na przedstawieniu świadectw byłych obywateli ZSRR, opisujących realia życia codziennego pod okupacją. A większość dokumentów pisanych wielką literą znajduje się w archiwach innych państw, a także w kolekcjach prywatnych. Nie były one publikowane, wystawiane, oglądane i niewątpliwie cieszą się zainteresowaniem zarówno specjalistów, jak i szerokiego grona czytelników. Wizja tych autorów pozwala mi rozpatrywać "akta naddniestrzańskie" w paradygmacie całkowicie odmiennym od historiografii carskiej, sowieckiej, rosyjskiej, ukraińskiej i rumuńsko-komunistycznej. Studiując szereg danych, dokumentów i opracowań dotyczących obecności Rumunów w Naddniestrzu (w tym, a może przede wszystkim, w Odessie), odkrywam coraz bardziej pluralistyczne tendencje. Możemy nawet mówić o różnych poglądach Rosjan, Ukraińców, Żydów i Rumunów, oczywiście. Znamienne jest również to, że propagatorzy każdego podejścia do tego tematu są szczerze przekonani, że tylko oni mają rację.
Kiedy w Naddniestrzu pojawi się jakiekolwiek obiektywne opracowanie na temat rumuńskiej administracji cywilnej, pierwszą reakcją ludzi tęskniących za ZSRR będzie kategorycznie negatywna: "Nic nie jest prawdą! Po Wielkiej Rewolucji Socjalistycznej w październiku 1917 r. naród radziecki budował socjalizm. Mieszkańcy obwodu odeskiego byli szczęśliwi, jak wszyscy obywatele Wielkiego Związku Radzieckiego". Wreszcie, w pewnym momencie, mogłem przyznać rację każdemu z argumentów narodu radzieckiego: w okresie międzywojennym nie było wojny domowej, nie było czerwonego terroru, nie było kolejnych czystek, nie było gołodomoru; w 1941 roku Naddniestrze i Odessa zostały zajęte przez niemiecko-rumuńskich faszystów.
Ale nadal chcę zrozumieć, dlaczego tak wielu Rosjan, Ukraińców, Żydów "kłamie"? Kto zmusza byłych obywateli radzieckich, a nawet naocznych świadków, mieszkańców Naddniestrza i Odessy, do pozytywnej oceny działań podjętych przez rumuńską administrację cywilną w latach 1941-1944? Czerwoni nostalgicy argumentują: "Rumuni mogli traktować ludność Naddniestrza po ludzku, ale to dlatego, że Królestwo Rumunii zamierzało ją zintegrować". Tak jakby okupant z reguły i szybko, wraz z zajęciem obcego terytorium, zapewniał mu dobrobyt. W latach 40 i 44 Besarabia i Północna Bukowina zostały "wyzwolone" i włączone do ZSRR, ale nie od razu zdarzył się cud, jak to miało miejsce w Naddniestrzu. Potomkowie "wyzwolicieli", kołchozowe gęsi, wciąż mówią o szczęściu, jakie przyniosły sowieckie czołgi, podczas gdy w rzeczywistości nastąpił czerwony Holokaust: exodus ludności, egzekucje, deportacje, totalna mobilizacja, głód, przymusowa kolektywizacja, brutalne i ciche wynarodowienie.
O okresie rumuńskim w historii Odessy jest ogromna ilość artykułów, książek, wspomnień i śledztw. Jest mało prawdopodobne, aby napisano więcej o innym mieście, które nie było pod kontrolą Kremla podczas konfliktu sowiecko-niemieckiego w latach 1941-1945. Artefakty do dziś stanowią przedmiot przesadnej spekulacji i łatwego zysku, którego cena ustępuje tylko w porównaniu z niemieckimi z tego samego okresu. Organizowane są wystawy, na których kolekcjonerzy wystawiają takie artefakty. A jednak wierny opis okresu rumuńskiego jest praktycznie niemożliwy. Dzieje się to samo, co z ZSRR w czasach Breżniewa. To nie było tak dawno temu. Pięć różnych osób pisze o życiu w tamtych czasach, pięć artykułów. Czytasz je i widzisz, że wszystkie mówią prawdę, chociaż artykuły są zupełnie inne. To samo z Rumunami. Dlatego tak naprawdę nie ufam artykułom. W szczególności ufam im do tego stopnia, że ich treść nie różni się od tego, co słyszałem od wielu, wielu ludzi. Przede wszystkim od moich bliskich. Dowiedzieliśmy się też z połowy naszego starego podwórka, sąsiadów, którzy mieszkali w czasach rumuńskich. Co ciekawe, nie usłyszałem żadnego okrzyku – "Co za horror!". Wszystkie opinie miały charakter abstrakcyjny, pełen szacunku. Sprowadzały się one w zasadzie do dwóch tez: a) w czasach rumuńskich były wszystkim; b) W czasach rumuńskich wszystko działało. Pamiętacie zdanie wypowiedziane przez Goțmana, bohatera filmu "Likwidacja": "Z Rumunami było lepiej!"? Jest to, przysłowiowe słowa, wyrażenie, które stało się aforyzmem" (Michał A. z Budionu)[1].
Osobiście kieruję się zasadą, że nikt nie ma prawa kwestionować a priori zeznań i faktów. Bez względu na to, jak subiektywne mogą się wydawać w pewnych konkretnych sytuacjach. Zasada ta obowiązuje również w odniesieniu do historii Naddniestrza. Tylko mieszkańcy tego regionu, bez względu na etykietę ideologiczną czy stygmatyzację (biali czy czerwoni) mają prawo decydować, czy w 1941 r. byli okupowani, czy wyzwoleni. Jednocześnie nikt, absolutnie nikt, nie może a priori odrzucić prawdy tych, którzy zaprzeczają wyzwoleniu Naddniestrza przez armię rumuńską. Tylko jeden warunek dla obu stron: aby wszyscy doświadczyli wydarzeń na żywo.
Badam to zjawisko i póki co nie mam powodu, by kwestionować zarówno oficjalne dokumenty, jak i zeznania uczestników wydarzeń. Na przykład następujący fragment Sprawozdania Delegacji Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża – Genewa, sporządzonego przez Carlesa Kolba z wizyty w Naddniestrzu, dokonanej w dniach 11-21 grudnia 1943 r.: "Podczas wspomnianych wizyt udało mi się porozmawiać z dużą liczbą Żydów pochodzących z Naddniestrza, obywateli rosyjskich. Według nich mieszkają w bardzo dobrych warunkach z deportowanymi z Rumunii, którym stale udzielają wsparcia. Z własnej inicjatywy pochwalili rumuńską administrację i jej przedstawicieli. Zawsze zwracali się do mnie rosyjscy Żydzi, prosząc mnie o interwencję u rządu rumuńskiego w celu wydania im pozwolenia na opuszczenie Naddniestrza wraz z ich rumuńskimi współwyznawcami i osiedlenie się w Rumunii. Prędzej zgodziliby się nawet na przetrzymywanie jako zakładników w obozach koncentracyjnych, niż na powrót pod sowiecką administrację..."[2]
I jeszcze jeden fragment artykułu opublikowanego w czasopiśmie "Journal of the Center for Contemporary Jewish Documentation" w Paryżu: "Przekonanie, że wszelki wkład w ustalenie i ukazanie prawdy jest obowiązkiem moralnym, a znajomość bezpośrednio dokładnej sytuacji skłoniła mnie do relacjonowania faktów i wydarzeń, które dowodzą, że w Rumunii nie było żadnych przejawów intencji ludobójstwa lub holokaustu, Przeciwnie, uratowano życie tysiącom Żydów na tym terytorium, a także tym, którzy uciekając z całej Europy przed horrorem i wściekłością nazizmu, znaleźli schronienie w Rumunii, skąd za zgodą ówczesnych władz istniała możliwość i jedyna droga, jaka jeszcze istniała – droga morska z rumuńskich portów do Palestyny"[3].
Na temat zasadności pobytu Rumunów na terytorium ZSRR i słuszności terminu "okupacja" Michael A. de Budion, filozof i publicysta, urodzony 25 sierpnia 1971 r. w Odessie w ZSRR, stwierdza: "Odessa w ogóle była bastionem antybolszewizmu, na co zwracało uwagę wielu rosyjskich pisarzy. To miasto było zbyt zamożne, by stanąć po stronie "rewolucji". Z całą tą wielką liczbą Żydów. Kto wezwał czerwonych do Odessy? Nikt. Ale czy ktoś wezwał Rumunów do Odessy? Poza tym nikt... Ale jeśli przyjmiemy za normę zasadę "ten silniejszy ma rację", to wszyscy ci, którzy rządzili tym miastem, są prawowitymi administratorami. Jest bardziej niż prawdopodobne, że tak właśnie uważa obecna władza: na oficjalnej stronie internetowej Odessy, na ogólnej liście naczelników miast, począwszy od 1794 roku, znajduje się również Gherman Pantea. Przed nim Odessa był przewodniczącym Rady Miejskiej im. I. K. Cernicy (1939-1941). Jego następcą został burmistrz Gherman Pantea (1941-1944), a następnie przewodniczący Sowietu Miejskiego W.P. Dawydienko (1945-1947). Innymi słowy, Gherman Pantea jest tak samo uprawniony jak wszyscy inni"[4].
W październiku 1941 r. "droga i ukochana Armia Czerwona" opuściła Odessę, całkowicie niszcząc niezbędną infrastrukturę. Oczywiście bolszewicy stracili ponad trzysta tysięcy ludzi. To proste, jak przesuwanie palcem wskazującym czarnych kulek na złowrogim liczydle. Banalnie byłoby powiedzieć: sytuacja była trudna, niezręczna. Albo niezwykle skomplikowane. Wyobrazić sobie! Nadchodzi zima. W wielkim mieście nagle zaczyna brakować żywności. Bez wody i prądu, bez środków transportu (nawet hipomobilnych). Zasadniczo wszystkie połączenia komunikacyjne i telefoniczne zostały zniszczone. Wszystkie urządzenia i instrumenty medyczne zniknęły z placówek służby zdrowia. A w katakumbach Odessy się komandosi N.K.V.D. zaprogramowani tak, by wysadzić w powietrze wszystko i w każdej chwili...
W październiku 1941 roku Gherman Pantea i 16 urzędników, którzy z nim przybyli, musieli wykonać precyzyjne zadanie: w rekordowym czasie zorganizować życie w tym rozbitym mieście. Do lipca 1942 r. poziom życia w Odessie pod wieloma względami (być może we wszystkich) był wyższy niż w okresie przedwojennym. Evghenii Tverskoi, mieszkaniec okupowanej przez Rumunów Odessy, pisze: "Ludność radziecka, która przez dwie dekady żyła pod rządami Stalina, dobrze dogadywała się z nową władzą. Nie było żadnego aktu sabotażu, żadnego wykolejenia pociągu. A mer Herman Wasiliewicz Pantea chodził samotnie po targowiskach rolno-spożywczych, rozmawiał bezpośrednio z ludźmi i pytał o ich potrzeby. Słysząc o takim życiu, mieszkańcy Ukrainy i Rosji schronili się w rumuńskiej strefie okupacyjnej".
część 2
Rozwój Odessy pod koniec 1943 r. rozrósł się do tego stopnia, że zabrakło już wystarczającej siły roboczej. Wtedy Herman Pantea poprosił kapitana Ice'a, dowódcę garnizonu Warwarowka, na granicy Naddniestrza z Reichskomissariatem Ukraina, aby pozwolił robotnikom przyjechać do Odessy w nocy, ponieważ ludność w tym rejonie głodowała. W ciągu miesiąca przez przejście graniczne w Warwarówce przeszło około 50 000 pracowników różnych zawodów. Po przyjeździe do Odessy pomagano im i zatrudniano ich w różnych przedsiębiorstwach.
Schemat organizacyjny Urzędu Miejskiego w Odessie obejmował: burmistrza generalnego (Gherman Pantea), trzech merów sektorów sprowadzonych z Rumunii (Chiorescu Vladimir, Sinicliu Elefterie i Vidraşcu Constantin), dwóch merów obwodów odeskich (Zaevoloşin Mihail i Cundert Vladimir) oraz sekretarza generalnego (Costinescu Alexandru). Burmistrzowie sektorów nie działali terytorialnie, lecz w oparciu o atrybucje, dzieląc między siebie 18 kierunków. W związku z tym jednolity zarząd gminy sprawował burmistrz generalny. Burmistrzowie sektorów, zdając sobie sprawę z wagi swojej misji w czasie wojny w mieście z obcą ludnością, w pełni zamanifestowali swój profesjonalizm i uczciwość. Mieli jeszcze jedną cechę: w przeciwieństwie do wielu burmistrzów z obecnej Republiki Mołdawii, którzy nie mówią po rumuńsku, urzędnicy, którzy pochodzili z Królewskiej Rumunii, doskonale znali język rosyjski i specyfikę miejscowej ludności, w tym Żydów. Są one w dużej mierze spowodowane kwitnieniem i wzrostem Odessy. Potrafili wykorzystać niestrudzoną pomoc 12 600 urzędników, z których 40 przywieziono z Rumunii, a z Besarabii.
Niewątpliwie decydującą rolę odegrała mądra administracja. Ale zasługa należy przede wszystkim do marszałka Iona Antonescu: starannie wybrał na stanowisko generalnego mera Odessy osobę taką jak Gherman Pantea, umieścił właściwego człowieka na właściwym miejscu. Oczywiście niesamowity występ zespołu Ghermana Pantei w Odessie będzie do dziś interpretowany przez kronikarzy w zależności od orientacji politycznej i uczciwości każdego z nich. Jakow Wierchowski i Walentyna Termos, ocaleni pod okupacją "rumuńskich barbarzyńców", wydali broszurę-książkę "Город Антонеску" (Miasto Antonescu). Oczywiście tytuł książki sugeruje ironicznie, że Odessa zamierzała zmienić nazwę na "Miasto Antonescu". Ta wersja wydaje się raczej insynuacją, metaforą bolszewickiej propagandy. Ale czyj to był pomysł, żeby Braszów stał się "Miastem Stalina"? Oto opinia jednego z czytelników: "Kłamstwo, okropne kłamstwo. Wszyscy wiedzą, że większość mieszkańców Odessy z zadowoleniem przyjęła nadejście rumuńskiej armii, a w mieście nie doszło do masowych eksterminacji... Jaki jest pożytek z takiego kłamstwa? Odzyskajcie zdrowy rozsądek, przestańcie publikować i rozpowszechniać te historyczne bełkoty".
Po zajęciu (lub wyzwoleniu) Naddniestrza cała władza przejęła wojska niemieckie i rumuńskie, a mer Odessy, nie demokratycznie wybrany, ale mianowany przez dowódcę wojskowego, był im podporządkowany. Wojsko oczywiście wychodziło z założenia, że ma do czynienia z obcą, wrogą ludnością, którą można zdominować tylko siłą. I trudno winić za taką postawę ludzi, którzy codziennie płacili życiem. Gherman Pantea wyczuł jednak mieszkańców Odessy jako społeczność spragnioną normalnego życia przed wojną. A dokładniej, aż do zainstalowania totalitarnego reżimu bolszewickiego. Burmistrz miał nadzieję, że uda mu się pozyskać ludzi poprzez dobrą wolę, otwartość, czyniąc z nich partnerów w swoim programie. Chciał bronić ludności, zapewnić jej istnienie, odbudować infrastrukturę miasta. W tym celu poprosił o ciszę. Zależało mu również na pomocy władz wojskowych. Ale zamiast synonimu pojawiły się między nimi poważne animozje.
Wszak mentalność i działania burmistrza Ghermana Pantei oznaczały wyraźną sprzeczność ze strategicznymi celami sił zbrojnych biorących udział w wojnie światowej. Wśród sprzymierzeńców panowała rywalizacja i zazdrość. Warto nadmienić, że w absolutnie wszystkich strukturach walczących stron, czy to państw Osi, czy antyniemieckich aliantów, toczyły się wewnętrzne walki, rywalizacja i sprzeczne interesy. Naturalnie, w tamtych czasach próbka humanizmu ze strony burmistrza okupowanego miasta nie mogła nikogo zadowolić. W rzeczywistości było to podejście niewłaściwe nie tylko dla bolszewickiej wizji, ale także dla uogólnionego stanu umysłu. I słowa Odesytów – "Pozbyliśmy się Niemców! Mamy własnego burmistrza. Mówi po rosyjsku tak jak my, kocha Odessę tak jak my, widać, że jest dobrym, dobrodusznym człowiekiem. Musimy Go słuchać! Będziemy mieli piękne i bogate życie" – nie wyglądały dobrze, wywołując gniew i nienawiść nie tylko w Moskwie. Któż mógłby być zachwycony sukcesem besarabskiego Rumuna, który zamierzał pozyskać sympatię i przychylność obywateli? N.K.V.D., Gestapo, bezpieczeństwo? Albo bolszewicy, narodowi socjaliści, faszyści, Brytyjczycy, Amerykanie Północni, syjoniści, międzynarodowa finansjera?
Oczywiście, rumuńska okupacja nie była czarem. W wyniku eksplozji 22 października 1941 r. życie straciło około 250 rumuńskich żołnierzy i oficerów. Tragedia ta wywołała kolejną tragedię: masowe represje wobec ludności żydowskiej. Historyk Aleksander Czerkasow, autor czterech tomów o Odessie w czasie wojny, proponuje sowieckim przywódcom, którzy przewodzili ruchowi partyzanckiemu, aby podzielili się z okupantem odpowiedzialnością za śmierć tysięcy pokojowo nastawionych ludzi. "Oczywiście, bez aprobaty moskiewskich przywódców, eksplozja na ulicy Marazlijewka nie miałaby sensu. Ich celem było zastraszenie rumuńskich władz na terytoriach okupowanych. Konsekwencje takich działań dla egzystencji ludności cywilnej pozostającej, w dużej mierze niechętnie, w regionach podbitych przez wroga, zdają się już nikogo nie dotyczyć. Nie sądzę, żeby dowództwo sowieckie, planując tę akcję, nie przewidziało konsekwencji i losu mieszkańców Odessy..."
Pod koniec października 1941 r., podczas pobytu w Odessie, księżna Alexandrina Cantacuzino zaproponowała Ghermanowi Pantei przesłanie raportu o nieuzasadnionych represjach wojskowych wobec Żydów, który osobiście przedstawiła przywódcy państwa rumuńskiego. Po zapoznaniu się z dokumentem marszałek Ion Antonescu natychmiast interweniował, dokonując pewnych zmian w dowództwie wojskowym. Nie przychylił się jednak do prośby burmistrza o jego dymisję, nakazując mu kontynuowanie działalności jako "zmobilizowanego żołnierza na froncie". Pozostał więc na swoim stanowisku, znajdując się w nietypowej sytuacji, mając do wykonania nietypowe zadanie. A jako nietypowy burmistrz nietypowego radzieckiego miasta i portu miał wejść do współczesnej historii rumuńskiej ludzkości. Niewiarygodne, że administracja cywilna odniosła sukces w Rumunii. W dzisiejszych czasach, w ciszy i spokoju, niektórzy burmistrzowie grzęzną przy pierwszym śniegu lub ulewnym deszczu.
24 stycznia 1944 r. rząd Naddniestrza został rozwiązany. Zbliżał się front. Dowództwo przejęło "Dowództwo Wojskowe między Bugiem a Dniestrem". Mer Odessy natychmiast podał się do dymisji, ale gubernator wojskowy odrzucił jego prośbę: "Marszałek Antonescu uważa, że Odessa nie obędzie się bez Hermana Pantei, zwłaszcza teraz, kiedy musimy stąd wyjechać". Trzy miesiące później, w niedzielę 19 marca 1944 roku, Herman Pantea opuścił Odessę tak dyskretnie, jak to tylko możliwe. Ale niespodziewanie do ratusza przyszli delegaci z różnych przedsiębiorstw i instytucji, prosząc go, aby odwiedził ich na pożegnanie. Nie mógł i nie miał prawa odmówić uprzejmości tych ludzi, którzy przez dwa i pół roku byli jego współpracownikami w najdoskonalszym porozumieniu. Tysiące pracowników gromadziło się na dziedzińcach tych instytucji. Zabierając głos, dziękowali mu za zachowanie i pomoc.
W chwili, gdy żegnał się z pracownikami elektrowni, przyszła delegacja studentów i profesorów uniwersyteckich i natarczywie prosiła, aby poszedł się z nimi pożegnać, zwłaszcza, że Uniwersytet był w drodze powrotnej. Przyjąwszy zaproszenie, przybył na uniwersytet, gdzie zastał tysiące studentów i nauczycieli zgromadzonych w wielkiej auli. Głos zabrali nauczyciele i uczniowie. Gorąco dziękowali mu za to, że założył dla nich domy, stworzył stołówki i pomagał im we wszystkich trudnych dla nich chwilach, dodając, że bez względu na to, co się stanie, nigdy nie zapomną rodzicielskiej opieki, jaką się nimi opiekował, gdy rządził Odessą. Głęboko poruszony swoimi uczuciami, podziękował tej elicie intelektualnej i przez chwilę został podniesiony przez studentów przy entuzjastycznych okrzykach tłumu. Zawieźli go ulicą do samochodu, który uczniowie zasypali kwiatami.
10 kwietnia 1944 r. Armia Czerwona powróciła do Odessy. Po tej dacie każde miłe słowo o rumuńskiej administracji w Naddniestrzu w latach 1941-1944 było karalne. Akademik Wiktor Faitelberg-Blank i pisarz Władimir Gridin w swojej książce "Crochiuri din viata Odessa" opisują w tym kontekście ciekawy epizod z okresu powojennego: "A podczas zwykłej zabawy sylwestrowej, kiedy on [Gieorgij Jurkiewicz] dostał się do towarzystwa świeżych chłopców, tak zwanych wschodnich, którzy nie byli pod okupacją, naprawdę go podskoczyli. Na zwykłym toaście nie mógł już znieść wyrzutów tych chłopców, że żyją pod rządami Rumunów i krzyknął: "Ale przynajmniej to było prawdziwe życie, nie takie jak teraz... Czy rozumiecie, wy nędzni głupcy? Potem ktoś ją wylał, skarżąc się, że facet "broni okupantów". A w złej godzinie, za niedyskretnym imprezowiczem nadjechała czarna furgonetka.
Anatolij Malear w swojej książce "Zapiski mieszkańca Odessy" relacjonuje: "Wraz z powrotem wojsk radzieckich praktycznie wszyscy dojrzali ludzie, którzy pozostali w mieście, zostali wezwani do biura śledczych «Smiersz», aby wyjaśnić swoje stosunki z okupantem. A spora połowa przesłuchiwanych opuściła placówkę pod eskortą. Z 250 000 mieszkańców, którzy spotkali się ze swoimi wyzwolicielami 10 kwietnia 1944 roku, około 160 000 pozostało w Odessie. Ale dla władz sowieckich spadek liczby ludności pozostał niezauważony, ponieważ rozdzieliły domy byłych "akolitów Rumunów", część mieszkańców Odessy wróciła ze schronienia, a także tych przywiezionych ze wschodnich regionów ZSRR, aby odbudować to, co zniszczyli okupanci. W okresie powojennym okupowani mieszkańcy Odessy w obawie przed "kompetentnymi organami" unikali rozmów na ten temat. Do dziś dla większości z nich Dzień Wyzwolenia Odessy spod okupacji rumuńsko-niemieckiej pozostaje dniem pełnym łez".
Wiem aż za dobrze, że historii nie tworzy się za pomocą ifs. Ale gdyby bolszewizm nie ożywił dużej części Żydów, gdyby nie rozmnożył się antysemityzm Hitlera, gdyby nie straszliwy wybuch spowodowany przez enkewistów, po którym nastąpiły nieuzasadnione represje i ewakuacja Żydów z Odessy... Dzisiaj spokojnie dyskutowalibyśmy o wyzwoleniu Naddniestrza w 1941 roku spod władzy Stalina i o fenomenie Ghermana Pantei, legendarnego generalnego mera Odessy (1941-1944)... Teraz przychodzi mi na myśl spotkanie z grupą biznesmenów z Odessy. Był początek 1991 roku i szukali partnerów biznesowych w Kiszyniowie z przedłużeniem po drugiej stronie rzeki Prut. Na pożegnanie powiedzieli mi: "Ludzie mówią, że premier Druc jest za unią z Rumunią. A my, w Odessie, stalibyśmy się unionistami, gdyby Rumunia była jak Austria". Obecnie, aby zrozumieć tradycyjne i zmienne nastroje wielu mieszkańców Odessy, wystarczy obejrzeć na YouTube "Przemówienia ciotki Zilei Zingelshuher do Putina i Poroszenki".
W 2011 roku, po wyborach samorządowych na Ukrainie, odeskie media ironicznie skomentowały: "Nowo wybrany mer na konferencji prasowej wspomniał, że spuścizna pozostawiona przez byłego mera miasta jest prawdziwym koszmarem. Naprawa ratusza poszła na marne. Nowy burmistrz uważa, że za czasów Rumunów praca była lepsza: po odejściu okupantów budynek ratusza był w lepszym stanie niż za czasów Gurvița, jego poprzednika. Pozostaje mu więc tylko zazdrościć człowiekowi, który w 1944 roku przejął dom w Odessie od Ghermana Pantea, burmistrza mianowanego przez rumuńskich okupantów!
Oto kilka komentarzy czytelników na ten temat, przetłumaczonych z języka rosyjskiego:
"Nie byłoby źle, gdyby nasi urzędnicy przejęli doświadczenia od administracji w Odessie podczas rumuńskiej okupacji. Że z dzisiejszego nie masz się czego uczyć. Szczególnie podobało mi się, jak Rumuni karali cinovnika łapówkowego. Nawet jako przykład skutecznej walki z korupcją...";
"Cóż, nie pozostaje wam nic innego, jak polecić obecnemu burmistrzowi Odessy-bohatera, Aleksieja Aleksiejewicza Kostuszewa, na którego głosowałem w ostatnich wyborach, aby poważnie przestudiował pozytywne doświadczenia rumuńskich okupantów. Nie zapomnij: wniosek należy przedstawić burmistrzowi zgodnie ze zwyczajem, z imieniem i nazwiskiem, adresem, telefonem. Bo z powodu anonimowych ludzi, takich jak ty, tak wielu przyzwoitych ludzi cierpiało i nadal cierpi!";
"Nie chwalimy okupantów. Mówiłem o pozytywnych doświadczeniach z odbudowy miasta, o niczym więcej. Jeśli dobrze sobie radzicie w Odessie pod tym względem, pozostaje nam tylko radować się razem";
"W Odessie do władzy doszli wybrani przez zbrodniarzy ci, którzy nienawidzą Ukrainy i nie ukrywają tego. Zdradzili Odessę i oddali ją dzisiejszym Wenecjanom. Różnią się od Rumunów tym, że polują, niczego nie tworząc. Tak było w przypadku naszego miasta. Nawet Rumuni nie byli w stanie go tak bardzo skrzywdzić. Więc wy, którzy sprowadziliście obecnych okupantów, przestańcie osądzać tych, którzy przyjęli rumuńską administrację w Odessie"[5].
W tym kontekście opowiadam się za rehabilitacją Rumunii oskarżonej o atak na Związek Radziecki. Zastanawiam się nad naprawieniem historycznej niesprawiedliwości, która polega na: skrupulatnym zbieraniu dowodów, dokumentów i faktów, na sprawiedliwy symboliczny proces historyczny w imieniu wszystkich Besarabijczyków, mieszkańców Północnej Bukowiny i Hercji, niezależnie od pochodzenia etnicznego, którzy cierpieli z rąk stalinizmu i nazizmu; ponowne rozpatrzenie sprawy "Naddniestrze 1941-1944" oraz sprawy "Besarabia i Północna Bukowina, 1944-20..."; przyjęcie prawdy wyznawanej przez besarabskich, bukowińskich i herckich; dyplomowanie Rumunów skazanych za walkę z komunizmem.
Gubernator Naddniestrza, profesor Gheorghe Alexianu, uniewinniony przez trybunał w Odessie i stracony we własnym kraju, zasługuje na rehabilitację. Gherman Pantea zasługuje na to, by być traktowanym tak samo jak Traian Popovici, burmistrz Cernăuţi, i przekazany Sprawiedliwym wśród Narodów Świata. Nie ulega wątpliwości, że ci Rumuni w pełni zademonstrowali swoją moralną uczciwość. A Ion Antonescu, ówczesny władca Rumunii, ma być ponownie osądzony i zrehabilitowany jako bohater narodowy w oparciu o zasady akceptowane przez syjonistów, odnosząc się do ich bohatera narodowego Menachema Begina, premiera Izraela. Osobiście chciałbym, aby monografia i film naświetliły dwa zjawiska historyczne: "Gheorghe Alexianu – cywilny gubernator Naddniestrza" i "Gherman Pantea – generalny mer Odessy".
Główny wniosek, skoncentrowany na dokumentach, świadectwach i pracach z różnych dziedzin badań i twórczości: Okres 1917-1941 to najtragiczniejsza karta w historii Naddniestrza i Odessy – epoka okupacji bolszewickiej. A lata 1941-1944 to wyzwolenie przez Rumunów i powrót do status quo sprzed bolszewickiego puczu w październiku 1917 roku.
Konieczne jest kapitalizację, bez uprzedzeń, wszystkich źródeł historiograficznych, dokumentów, w tym niemieckich, rosyjskich, ukraińskich i żydowskich.
Frustracje niektórych segmentów społeczeństwa i pochwały sowieckiej przeszłości pozostają aktualnym tematem badawczym.
Byłoby rozsądne i korzystne dla nas wszystkich, gdybyśmy się "zaszczepili", aby uniknąć epidemii nostalgii rosyjskiej, ukraińskiej, mołdawskiej, naddniestrzańskiej i tak dalej.
