4-dniowy tydzień pracy

 

Hiszpańska recepta na kryzys. Zanosi się na 4-dniowy tydzień pracy

Rząd w Madrycie rozważa skrócenie tygodnia pracy do czterech dni. Z podobnym postulatem występują niemieckie związki zawodowe i brytyjska Partia Pracy. Rozwiązanie było już testowane przez Microsoft w Japonii, a będzie sprawdzane przez Unilever w Nowej Zelandii.

Tegoroczna pandemia sprzyja dyskusjom o reformie czasu pracy. W okresie lockdownów na szeroką skalę wykorzystywane są nadzwyczajne programy urlopowe. Więcej jest też apeli o wsparcie dla osób mało zarabiających oraz tych, które pracują w branżach szczególnie narażonych na kryzys

Wicepremier Hiszpanii, a zarazem lider lewicowej partii Unidas Podemos, Pablo Iglesias oświadczył, że rząd prawdopodobnie zaproponuje zmniejszenie wymiaru czasu pracy. Takie rozwiązanie w kraju ogarniętym bezrobociem zwiększyłoby liczbę zatrudnionych.

Według Eurostatu, w Hiszpanii stopa bezrobocia jest rekordowo wysoka i wynosi 16,2 proc., podczas gdy w całej Unii Europejskiej wyliczona została na 7,6 proc Jednak jakakolwiek zmiana długości tygodnia pracy będzie musiała być przedyskutowana przez hiszpański rząd ze związkami zawodowymi i organizacjami pracodawców. Niezbędne będzie też poparcie koalicjantów w parlamencie.

W dyskusji ze związkowcami rząd w Madrycie będzie miał prawdopodobnie problem z przeforsowanie zasady: "kto krócej pracuje, ten mniej zarabia". Celem wprowadzenia czterodniowego tygodnia pracy ma być motywowanie pracodawców, by zatrudniali dodatkowe osoby (z powodu krótszych zmian). Zapewne jednak towarzyszyłoby temu proporcjonalne obniżenie zarobków. Innymi słowy, pula wynagrodzeń byłaby taka jak dotychczas, ale podzielona zostałaby między większą liczbę zatrudnionych.

Czterodniowy tydzień pracy firma Microsoft już przetestowała w swoich japońskich oddziałach. Okazało się, że wydajność wszystkich 2300 pracowników przez 4 dni była większa, niż w tradycyjnym pięciodniowym trybie pracy. W efekcie obniżanie wynagrodzeń nie było konieczne.

Także koncern Unilever ogłosił, że przetestuje krótszy tydzień pracy wśród wszystkich swoich pracowników w Nowej Zelandii. Pozwoli im zdecydować, w które cztery dni chcą pracować. Zamierza jednak wypłacać pełne wynagrodzenia, takie jak za pięć dni pracy. Celem eksperymentu nie jest walka z bezrobociem, bo to nie jest wysokie w Nowej Zelandii. Firma chce ocenić, czy skrócenie tygodnia pracy o jeden dzień opłaca się z biznesowego punktu widzenia.

- Stare sposoby pracy są przestarzałe - powiedział szef firmy w Nowej Zelandii, Nick Bangs. Dodał, że celem testu jest "zmierzenie efektywności pracy na podstawie wydajności, a nie czasu jej poświęconego". Okres próbny potrwa rok., a University of Technology w Sydney będzie wyciągał wnioski z eksperymentu. Unilever zatrudnia w Nowej Zelandii tylko 81osób. Jeśli test wypadnie dobrze, firma rozważy, czy zastosować rozwiązanie na całym świecie i na szerszą skalę.

Nie tylko Hiszpania

Jakiś czas temu cztery dni pracy w tygodniu rozważano w Niemczech. Inicjatorem był IG Metall, czyli niemiecki związek zawodowy zrzeszający ponad 2 miliony pracowników z branży przemysłowej. Szef związkowców Joerg Hofmann sugerował wówczas, że krótszy tydzień pracy pozwoli uniknąć redukcji miejsc pracy.

Tegoroczna pandemia sprzyja dyskusjom o reformie czasu pracy. W okresie lockdownów na szeroką skalę wykorzystywane są nadzwyczajne programy urlopowe. Więcej jest też apeli o wsparcie dla osób mało zarabiających oraz tych, które pracują w branżach szczególnie narażonych na kryzys.

Jak donosi "The Guardian", polityk brytyjskiej Partii Pracy John McDonnell, który pełni funkcję kanclerza skarbu w gabinecie cieni, uważa, że największe kraje europejskie powinny szybko wprowadzić czterodniowy tydzień pracy. List w tej sprawie dostali: premier Wielkiej Brytanii Boris Johnson, kanclerz Niemiec Angela Merkel, premier Hiszpanii Pedro Sánchez i niektórzy inni europejscy przywódcy. Poparcie dla pomysłu wyrazili już lewicowi politycy i związkowcy.

Autorzy listu podkreślili długą historię godzenia się przez pracowników na skrócenie tygodnia w celu ratowania miejsc pracy. Ich zdaniem, konieczne jest ponowne przemyślenie systemów pracy także po to, by ograniczyć zużycie energii i wesprzeć walkę z kryzysem klimatycznym. - Ze względu na rozwój cywilizacji i dobro społeczeństwa nadeszła chwila, aby skorzystać z możliwości skrócenia godzin pracy bez utraty wynagrodzenia - zaznaczają brytyjscy laburzyści.

Ideę krótszego czasu pracy jednoznacznie popiera premier Finlandii Sanna Marin. Natomiast we Francji temat czterodniowego tygodnia pracy nie jest przedmiotem debat. Francuzi podkreślają, że w ich kraju od 2002 roku zatrudnieni pracują nie po 8, lecz po 7 godzin dziennie. 35-godzinny tydzień pracy dla etatowców zaczął obowiązywać w ramach reform wprowadzonych w latach 1998-2001 przez socjalistyczny rząd Lionela Jospina.

Dochód gwarantowany dla każdego

Jeśli lewicowy rząd w Madrycie wprowadzi czterodniowy tydzień pracy to powiększy swój własny katalog rozwiązań socjalnych. Od połowy roku w Hiszpanii działa program "minimalnego dochodu życiowego". Prawo do comiesięcznej kwoty od 462 do 1015 euro uzyskało blisko milion gospodarstw domowych.

Program będzie kosztował 3 miliardy euro. Świadczeniem są objęte jednoosobowe gospodarstwa domowe, których dochód nie przekroczył w 2019 roku 5 533 euro oraz rodziny, których łączny dochód nie osiągnął 12 184 euro. Pieniądze dostają także osoby, które straciły źródło utrzymania z powodu pandemii. Z budżetu wypłacana jest różnica między miesięcznymi zarobkami a wielkością dochodu podstawowego

Miliarderzy popierają zasiłki

O minimalny dochodzie gwarantowanym dyskutuje się w wielu krajach Zachodu, także w Stanach Zjednoczonych. Tę ideę promuje między innymi były kandydat na prezydenta USA Andrew Yang. Uzyskał on ostatnio finansowe wsparcie ze strony Jacka Dorsey'a, założyciela Twittera, w wysokości 5 milionów dolarów na Humanity Forward - organizację, której celem jest promocja uniwersalnego dochodu podstawowego.

Co może się wydać zaskakujące, zwolennikiem stałego dochodu jest miliarder i twórca Tesli I SpaceX Elon Musk. Z tym, że takie rozwiązanie rezerwuje nie dla bieżącej, a przyszłej rzeczywistości gospodarczej. - Pojawią się kiedyś na rynku pracy problemy, których przezwyciężenie będzie wymagało zagwarantowanie rzeszom ludzi stałych i pewnych wypłat. Powód? Po prostu nie będą oni potrzebni pracodawcom - mówi Musk.

- Myślę, że w końcu staniemy przed koniecznością wprowadzenia dochodu podstawowego. Będzie coraz więcej pracy, którą maszyna wykona lepiej niż człowiek. Podkreślam, że to nie jest coś, o czym marzę. Po prostu wydaje mi się, że w którymś momencie nie będziemy mieli wyboru. Automatyzacja zmieni wiele, niemal wszystko będzie bardzo tanie - prognozuje miliarder.

Jacek Brzeski

P.S.

Michał Michalak 

 Dzisiaj, 9 grudnia (05:00)

W czasie pandemii nieoczekiwanie odżył temat czterodniowego tygodnia pracy. Takie rozwiązanie popiera premier Finlandii i rozważa hiszpański rząd. Obecny kryzys może przynieść pracowniczą rewolucję.

Sąd Najwyższy przemówił. Jest wyrok! I to jaki - miażdżący! "Bezzasadna, niepotrzebna i niekonstytucyjna ingerencja w prawo i wolność jednostki do zawierania umowy".

Naruszona została zarówno "świętość umowy", jak i "wolność gospodarcza". I nie można tego uzasadniać argumentami zdrowotnymi.

Tym samym zakaz pracy powyżej 60 godzin tygodniowo w nowojorskich piekarniach uznaje się za niekonstytucyjny.

Był rok 1905. Sąd Najwyższy USA uznał skrócenie czasu pracy za nielegalne. A z wyroku można wywnioskować, że wręcz za oburzające. Prawo uchwalone przez stan Nowy Jork przestało obowiązywać.

Gdy ponad trzy dekady później prezydent Franklin Delano Roosevelt chciał pójść jeszcze dalej i ograniczyć pracę do 40 godzin tygodniowo, krajowy związek przedsiębiorców ocenił, że jest to "krok w stronę komunizmu, bolszewizmu, faszyzmu i nazizmu".

Dziś, gdy podnosi się temat czterodniowego tygodnia pracy, znów słyszymy zewsząd, że to niemożliwe, niebezpieczne i głupie. A jednak temat jest. I wskutek pandemii nieoczekiwanie odżył.

Dlaczego teraz?

Kryzys pandemiczny wywołał przekonanie, że pracę trzeba będzie wymyślić na nowo. Debata na temat właściwego balansu praca-dom już trwa, nie tylko w związku z pracą zdalną na masową skalę.

Tak to już jest, że wielkie kryzysy oznaczają wielkie zmiany: doprowadzają do przełomów pracowniczych i reformy systemów gospodarczych. Po kryzysie z 1929 roku ustanowiono w wielu państwach płacę minimalną i ośmiogodzinny dzień pracy, a po drugiej wojnie światowej nadeszła epoka tzw. państwa dobrobytu.

Z kolei po kryzysie z 2008 roku zwiększono regulację rynków finansowych (choć na mniejszą skalę, niż liczyli na to krytycy patologii w tej sferze) i zastosowano politykę cięć (m.in. w Wielkiej Brytanii czy Grecji), od której dziś się już odchodzi.

I teraz nadszedł kolejny moment, by wszystko zweryfikować i przedefiniować. Wszystko wskazuje na to, że centralne miejsce w tej debacie zajmie kwestia czasu pracy.

- 40-godzinny tydzień pracy jest coraz bardziej przestarzały i niepotrzebny - uważa Alex Soojung-Kim Pang ze Stanford University, propagator czterodniowego tygodnia pracy.

Ale nie chodzi tylko o samo gadanie. Zmiany w tej sferze już mają miejsce.

Biznes testuje temat

"Najwyższy czas pozbyć się przekonania, że wypoczynek jest dla pracowników straconym czasem albo przywilejem klasowym" - mówił Henry Ford, wprowadzając w swoich fabrykach 40-godzinny tydzień pracy w 1926 roku, na długo przed usankcjonowaniem tego wymiaru czasu przez władze państwowe.

Teraz jest podobnie - nie czekając na konsensus polityczny, firmy eksperymentują z krótszym czasem pracy i monitorują efekty.

Jak czytamy w "Time", TGW Studio, firma marketingowa z Rochester w stanie Nowy Jork, już w czasie pandemii wprowadziła czterodniowy tydzień pracy za tę samą pensję.

"Rozważaliśmy to już wcześniej, ale obawialiśmy się, jak zareagują nasi klienci. A potem wydarzył się covid i stwierdziliśmy: a czemu nie!" - mówi Lisa Kribs, współzałożycielka firmy.

Efekt? W ciągu kolejnych miesięcy wzrosła produktywność i kreatywność pracowników, są także bardziej zadowoleni i zdrowsi - rzadziej biorą zwolnienia lekarskie.

TGW Studio to stosunkowo mała firma, ale z czterodniowym tygodniem pracy (bądź nieco dalej idącym sześciogodzinnym dniem pracy) eksperymentują także "grube ryby".

Sieć brytyjskich supermarketów Morrison's ogłosiła w lutym, że 1,5 tys. pracowników korporacyjnych będzie otrzymywać tę samą pensję za cztery dni pracy w tygodniu.

Popularny komunikator Slack zachował się nieco bardziej konserwatywnie i dał swoim pracownikom jeden wolny piątek w tygodniu na odpoczynek i regenerację.

O tym, że krótsza praca może być opłacalna, świadczy przypadek japońskiego oddziału Microsoftu. Po przejściu w 2019 r. na czterodniowy tydzień pracy i ograniczeniu spotkań do maksymalnie 30 minut produktywność w firmie wzrosła aż o 40 proc., a koszty energii spadły o 23 proc.

Perpetual Guardian, nowozelandzka firma finansowa, po wzrostach produktywności i zadowolenia pracowników wprowadziła czterodniowy tydzień pracy na stałe.

Z kolei nowozelandzki oddział Unilever ogłosił właśnie, że jego pracownicy przez rok będą pracować cztery dni w tygodniu. Eksperyment będą monitorować naukowcy z University of Technology w Sydney, a jeśli się powiedzie, to korporacja zatrudniająca ponad 150 tys. pracowników skróci czas pracy w swoich oddziałach na całym świecie.

Ale nie miejmy złudzeń. Opór biznesu - w jego zasadniczej większości - jest jednocześnie głównym hamulcowym skracania czasu pracy. Dlatego do gry wchodzą politycy.

Sygnały z Finlandii i Hiszpanii

Polityczna presja na skrócenie czasu pracy zaczyna rosnąć na naszych oczach.

Premier Finlandii Sanna Marin od dawna jest zwolenniczką sześciogodzinnego dnia pracy, choć nie zdołała jeszcze przekonać ani całej swojej partii, ani całej koalicji. Ale ma sojuszniczkę w minister spraw społecznych Aino-Kaisie Pekonen, która popiera ten postulat. Marin zdaje się zdeterminowana, by czas pracy skrócić, nawet jeśli nie będzie to owe 30 godzin w tygodniu.

Finki nie są osamotnione. Pod listem do europejskich przywódców z tym właśnie postulatem podpisał się John McDonnell z brytyjskiej Partii Pracy. "Dla postępu naszej cywilizacji i dla dobra społeczeństwa teraz jest odpowiedni moment, by wykorzystać okazję i wprowadzić krótszy czas pracy bez straty zarobków" - czytamy.

Czterodniowy tydzień pracy, bez obniżki pensji, już oficjalnie rozważa hiszpański centrolewicowy rząd. Tyle że na początku byłby to program pilotażowy, nie powszechny. W budżecie na 2021 rok miałoby się znaleźć 50 milionów euro na wsparcie dla firm skracających czas pracy.

"Teraz, kiedy stajemy przed koniecznością odbudowania gospodarki, Hiszpania ma idealną okazję, by przejść na czterodniowy tydzień pracy. To polityka przyszłości, która pozwoli zwiększyć produktywność pracowników, poprawić ich zdrowie fizyczne i psychiczne, a także zredukować niekorzystny wpływ na środowisko. Musimy stanąć na czele Europy tak jak 100 lat temu, gdy przeszliśmy na ośmiogodzinny dzień pracy" - powiedział Íñigo Errejón, parlamentarzysta z lewicowej partii Más País.

Pilotaż czterodniowego tygodnia pracy to element rozgrywki koalicyjnej, jednak ministerstwo finansów potwierdziło, że takie rozwiązanie jest przygotowywane.

W Polsce podpisy pod projektem skracającym czas pracy do siedmiu godzin dziennie zbierała Partia Razem, a legislację w tej sprawie (okrojoną, bo dla rodziców) proponowało Polskie Stronnictwo Ludowe.

No dobrze, ale czy warto?

Tylko czy wspomniani politycy mają w ogóle rację? Czy skracając czas pracy, nie wylejemy dziecka z kąpielą?

O ile w zawodach kreatywnych można traktować czas pracy elastycznie, o tyle tam, gdzie mamy do czynienia z pracą w systemie zmianowym, mówimy już o potencjalnie wysokich kosztach takiego rozwiązania.

A co dostajemy w zamian? Sprawdziły to władze szwedzkiego Göteborgu w latach 2015-2016. W domu seniora Svartedalen wprowadzono sześciogodzinny dzień pracy dla pielęgniarek, bez obniżki płac. Spowodowało to konieczność zatrudnienia 17 dodatkowych pracowników, by zapewnić nieprzerwaną opiekę nad seniorami. Za punkt odniesienia przyjęto podobnej wielkości dom seniora Solängens, gdzie pielęgniarki pracowały osiem godzin.

Okazało się, że pielęgniarki pracujące krócej - tu wielkich zaskoczeń nie będzie - były mniej zestresowane, mniej zmęczone, bardziej zmotywowane do pracy, lepiej oceniały swoje zdrowie i rzadziej brały zwolnienia lekarskie (a więc potencjalna dodatkowa korzyść dla pracodawcy). Seniorzy znacznie wyżej oceniali jakość opieki w Svartedalen niż w Solängens.

Tu wcale nie chodzi o produktywność - w ten sposób o korzyściach z czterodniowego tygodnia pracy mówi brytyjska organizacja "The 4 Day Week". I stawia sprawę inaczej niż wymieniane wcześniej firmy, liczące uważnie wzrosty i spadki tego kluczowego dla gospodarki wskaźnika. Według organizacji najważniejsze atuty "czterech dni" to: poprawa zdrowia fizycznego i psychicznego, sprawiedliwszy podział pracy, wzmocnienie lokalnych społeczności, mniejsze bezrobocie, mniejszy ślad węglowy, wzrost aktywności społecznej.

Sprawa oczywiście rozbija się o pieniądze. W Göteborgu koszty zatrudnienia dodatkowych pielęgniarek wyniosły przez 18 miesięcy blisko 10 milionów koron (ponad cztery miliony złotych).

Jak przekonuje Interię ekonomista prof. Witold Orłowski, przejście na czterodniowy tydzień pracy "bez znieczulenia" przyniosłoby bankructwa prywatnych przedsiębiorstw, które już teraz, w czasie pandemii, ledwo wiążą koniec z końcem.

- W przypadku przemysłu kreatywnego, gdzie tak naprawdę ten czas jest od dawna nienormowany, to jest inna sprawa. Natomiast tam, gdzie rzeczywiście mówimy o fizycznie świadczonej pracy, to ograniczenie czasu pracy z zachowaniem wysokości pensji oznacza tak naprawdę podwyższenie kosztów pracy. Dla wielu przedsiębiorców oznaczałoby to po prostu bankructwo. Co innego, gdyby państwo dopłacało do płac - usłyszeliśmy.

Jego zdaniem czterodniowy tydzień pracy miałby sens w przypadku proporcjonalnie mniejszej pensji.

- To byłaby dość skuteczna metoda walki z bezrobociem - uważa prof. Orłowski.

Przepowiednia Keynesa, czyli co poszło nie tak

Słynny angielski ekonomista John Maynard Keynes przewidywał w 1930 r., że za 100 lat ludzie będą pracowali maksymalnie 15 godzin w tygodniu, a ich głównym "zmartwieniem" będzie to, jak sensownie zagospodarować czas wolny. Powodem miała być rosnąca produktywność m.in. za sprawą automatyzacji. Choć zakupy coraz częściej kasujemy za pomocą maszyn, to możemy jednak założyć, że ta przepowiednia - przynajmniej jeśli chodzi o czas pracy - się nie ziści.

Co poszło nie tak? Według holenderskiego historyka Rutgera Bergmana zamiast modelu "więcej czasu" zdecydowaliśmy się na opcję "więcej rzeczy". I to właśnie konsumpcjonizm sprawił, że wciąż tak dużo pracujemy, wytwarzając więcej i więcej towarów i usług. "Za dużo wszystkiego" - czytaj nasz raport o konsumpcji!

Inną teorię przedstawił zmarły niedawno amerykański antropolog David Graeber. On niespełnienie tej przepowiedni uzasadniał zjawiskiem "pracy bez sensu" - całym systemem prywatno-publicznym, który mnoży i utrzymuje bzdurne stanowiska i bezproduktywne, nic niewnoszące godziny pracy. Innymi słowy - nie pracujemy krócej tylko dlatego, że pracujemy bez sensu (jako społeczeństwo). Czyli stać byłoby nas na sześciogodzinną pracę pielęgniarek i listonoszy, gdyby nie utrzymywanie wysoko płatnych stanowisk, na których nic się nie robi.

Graeber podawał przykład Baracka Obamy, który w następujący sposób tłumaczył konieczność utrzymania dominacji prywatnych ubezpieczycieli w systemie ochrony zdrowia: a co ja zrobię z dwoma milionami tam zatrudnionych? Zatem istotniejsze okazało się utrzymanie odpowiedniej liczby miejsc pracy niż ich sensowność.

Zapytaliśmy prof. Orłowskiego, jak to jest, że produktywność rośnie, a my od 100 lat pracujemy po osiem godzin dziennie.

- To nie jest tak, że czas pracy się nie skraca. W końcu 100 lat temu nie istniały jeszcze wolne soboty. Efektywny czas pracy skrócił się więc o te soboty. Co więcej, doświadczenie było dobre, to znaczy uznano, że bardziej wypoczęci ludzie zwiększyli dzięki temu produktywność i że to ma sens. Nie uważam, żeby to był temat tabu. Problemem jest, jak to zrobić krótkookresowo, w jaki sposób gospodarka ma nie stracić na konkurencyjności, ale niewątpliwie jest to temat do dyskusji - uważa ekonomista.

Zapracowany jak Polak

Jeśli ktoś uważa, że cała ta dyskusja o czasie pracy, zwłaszcza w erze pandemii, jest pięknoduchowskim bajaniem, to proponujemy, by osadzić zagadnienie w rodzimym kontekście. Szybko uświadomimy sobie wówczas, że akurat w przypadku Polski skracanie czasu pracy to postulat pracowania choćby tyle, ile w innych europejskich krajach.

Jak podaje OECD, w 2019 roku każdy zatrudniony w naszym kraju przepracował średnio 1806 godzin.

wych, nieetatowych, nadgodziny (płatne i niepłatne), dni wolne, urlopy, zwolnienia lekarskie itd. I wyszło, że Polacy są jednym z najbardziej "zarobionych" narodów na świecie.

Mniej pracuje się m.in. na Węgrzech (1725 godzin rocznie), Słowacji (1711), Litwie (1635), w Japonii (1644), Wielkiej Brytanii (1538), Niemczech (1386), a najmniej w Norwegii (1384) i Danii (1380). Niemcy, Norwegowie czy Duńczycy pracują więc realnie o blisko jedną trzecią krócej niż Polacy.

Zdaje się więc, że argumentów za skróceniem czasu pracy w Polsce jest zdecydowanie więcej niż za odłożeniem dyskusji na później, "bo pandemia". I gdy spojrzymy na pełną listę państw pracujących krócej, coraz gorzej broni się twierdzenie, że jak tylko zwolnimy, to zaprzepaścimy rozwój gospodarczy kraju.

Co napisał sędzia Holmes

Wyrok Sądu Najwyższego USA z 1905 roku, uznający skrócenie czasu pracy nowojorskich piekarzy do maksymalnie 60 godzin tygodniowo za niezgodne z konstytucją, wywołał skrajne reakcje.

Przedsiębiorcy przyjęli decyzję SN z ulgą i uznaniem. Związki zawodowe zarzuciły sędziom, że są marionetkami kapitalistów i wrogami pracowników.

Do historii przeszło natomiast krótkie, bo trzyakapitowe zdanie odrębne sędziego Olivera Wendella Holmesa.

"Sprawa została zadecydowana na podstawie teorii ekonomicznej, która dla znacznej część kraju jest nieistotna. (...) Ustalonym jest poprzez różne decyzje tego sądu, że konstytucje stanowe i prawa stanowe mogą regulować życie w sposób, (...) który ingeruje w wolność zawierania umowy. Prawo do wolnej niedzieli czy regulacje dotyczące lichwy są tego przykładami" - czytamy.

"Myślę, że słowo 'wolność', zawarte w 14. poprawce, jest wypaczone, gdy stosuje się je, by zapobiec naturalnym skutkom dominującej opinii, chyba że racjonalna i sprawiedliwa osoba uzna za konieczne przyznanie, iż proponowane prawo narusza fundamentalne zasady z perspektywy tradycji i prawa. Takie potępienie nie może być zastosowane w odniesieniu do przedłożonej legislacji. Racjonalny człowiek uznałby je raczej za właściwy środek w odniesieniu do kwestii zdrowotnych. (...) Byłaby to również pierwsza generalna regulacja dotycząca czasu pracy" - napisał sędzia Holmes.

Wówczas ograniczenie pracy do "tylko" 10 godzin dziennie oburzało tak samo jak 30 lat później do ośmiu.

Ile godzin oburza dziś?

Ponadto:

https://wydarzenia.interia.pl/swiat/news-6-godzinny-dzien-pracy-latwo-nie-bedzie,nId,2347753

https://wydarzenia.interia.pl/autor/michal-michalak/news-6-godzinny-dzien-pracy-to-nie-mrzonka-to-przyszlosc,nId,2346010

https://wydarzenia.interia.pl/swiat/news-czy-oburza-czterodniowy-tydzien-pracy,nId,4902925#iwa_source=worthsee

https://biznes.interia.pl/praca/news-hiszpanska-recepta-na-kryzys-zanosi-sie-na-4-dniowy-tydzien-,nId,4901040

Starzenie się jako choroba

 

przedruk - słabe tłumaczenie przeglądarki

„Pigułka na odwrócenie procesu starzenia za 30 lat? Dlaczego nie ”, mówi profesor Harvardu, dr David Sinclair

Dr Sinclair podkreśla potrzebę traktowania starzenia się jako choroby i mówi, że nie jest to nieuniknione; nauka próbująca to odwrócić nie polega na zwiększeniu liczby lat spędzonych w chorobie i schyłku, ale w młodości

HTLS Zaktualizowano: 5 Grudnia 2020 R., 04:32 IST

Nie ma powodu, aby uznawać starzenie się za nieuniknione, powiedział w piątek profesor Harvardu, dr David Sinclair, dodając, że jeśli pigułka lub szczepionka nie zostanie opracowana w ciągu najbliższych 30 lat, aby walczyć ze starzeniem się, „coś musiało pójść nie tak”.

Dr Sinclair, współdyrektor Paul F Glenn Center for Biology of Aging Research w Harvard Medical School, i jego zespół niedawno cofnęli zegar dotyczący starszych komórek oka w siatkówce, aby odwrócić utratę wzroku u starszych myszy.

„Starzenie się nadejdzie… Nie będziemy żyć wiecznie… Ale czy możemy spróbować żyć zdrowo przez kolejne 5, 10 lub 20 lat? Absolutnie… Nie ma prawa, które mówi, że nie możemy dłużej żyć ”- powiedział na 18. szczycie Hindustan Times Leadership Summit.

Dr Sinclair, najbardziej znany ze swoich prac nad zrozumieniem, dlaczego ludzie się starzeją i jak spowolnić jego skutki, powiedział, że ważne jest, aby ogłosić starzenie się jako chorobę, aby rządy zmieniły przepisy dotyczące leczenia go lekami i aby dostępne były większe fundusze na prace naukowe.

„Jeśli to [pigułka lub szczepionka na odwrócenie starzenia] nie wydarzy się w ciągu najbliższych 30 lat, coś musiało pójść nie tak”, powiedział, dodając, że możliwe, że lek na starzenie się już był wśród nas. 

„Musimy tylko mieć więcej dowodów na to, że faktycznie działają tak, jak mamy nadzieję” - powiedział profesor z Harvardu, który znalazł się na liście „100 najbardziej wpływowych ludzi na świecie” magazynu TIME.

Jego badania koncentrowały się przede wszystkim na sirtuinach, grupie białek, które wydają się odgrywać kluczową rolę w regulacji procesu starzenia. W 1999 roku został zwerbowany do Harvard Medical School, gdzie uczył biologii starzenia się i medycyny translacyjnej starzenia się.

Dr Sinclair podzielił się również wskazówkami, jak spowolnić proces starzenia: nie jedz trzech regularnych posiłków; ćwiczenie; podnosić ciężary; używać informacji zwrotnych dotyczących biomarkerów; śpij dobrze i zmniejsz stres; i jedz zestresowane rośliny.

Dr Sinclair also shared tips on how to slow the process of ageing: don’t eat three regular meals; exercise; lift some weights; use biomarker feedback; sleep well and reduce stress; and eat plants that have been stressed.

„Możesz nie chcieć pominąć śniadania, możesz chcieć pominąć lunch lub kolację… dla każdego jest inaczej. Jeśli jesteś młody, to prawdopodobnie nie jest dla ciebie ”, powiedział, dodając, że osoby w średnim wieku, których metabolizm zwolnił, powinny rozważyć strategiczne pomijanie posiłków.

Na pytanie, czy dieta wegetariańska była lepsza, czy dieta niewegetariańska, powiedział: „Chcesz, aby Twoja dieta wyglądała tak, jak królik może jeść więcej niż lew”.

“You may not want to skip breakfast, you may want to skip lunch or dinner... it’s different for every individual. If you are young, this is probably not for you,” he said, adding that middle-aged people whose metabolism has slowed down should consider skipping meals strategically.

On the question of whether a vegetarian diet was better or a non-vegetarian regimen, he said: “You do want your diet to look like what a rabbit might eat more than a lion.”

Według artykułu opublikowanego w Nature , dr Sinclair i jego zespół wykorzystali wirusa związanego z adenowirusem jako nośnika do dostarczenia do siatkówek myszy trzech genów przywracających młodość, które są normalnie włączane podczas rozwoju embrionalnego. Te trzy geny, wraz z czwartym, który nie został użyty w tej pracy, są wspólnie znane jako czynniki Yamanaka. To sprzyjało regeneracji nerwów po uszkodzeniu nerwu wzrokowego u myszy z uszkodzonymi nerwami wzrokowymi, odwróconej utracie wzroku u zwierząt ze stanem naśladującym ludzką jaskrę i odwróconej utracie wzroku u starzejących się zwierząt bez jaskry.

Dr Sinclair powiedział w piątek: „Staramy się zrozumieć, czy możemy skompresować ostatnie lata życia, które są chore, do bardzo krótkiego okresu ... [Celem] jest naprawdę nie trzymać nas w domach opieki i dłużej chorować . Nie przedłużamy starości, robimy odwrotnie. Naszym celem jest przedłużenie młodości, abyśmy mogli dożyć 90 lub 100 lat, a pod sam koniec nadal być produktywnymi członkami społeczeństwa, uprawiającymi dowolny sport ze swoimi wnukami lub prawnukami ”.

Dodał: „Często wydaje nam się, że jako społeczeństwo osiągnęliśmy maksymalny okres życia… to nieprawda… W XX wieku i po dziś dzień mamy do czynienia z bardzo liniowym i przewidywalnym wzrostem długości życia człowieka. Za każdym razem, gdy [ludzie] mówią, że osiągnęliśmy maksimum, przedmuchujemy ten szklany sufit i przedłużamy życie. Ale nie wszystkie są zdrowe ”.

Ekspert przekazał również więcej informacji na temat śmiertelności jako drogi do walki ze starzeniem się. „Zwykle nie umieramy tak bardzo, jak kiedyś z przyczyn sercowych, ale mózg nadal starzeje się w normalnym tempie i niewiele z tym robimy… Nasze podejście polega na leczeniu całego ciała lekami i stylem życia, które utrzymają każda część ciała jest zdrowsza i młodziej ”- dodał ekspert. „W mojej naukowej opinii, w wieku około 30 lat, zaczyna się proces starzenia”.

Zapytany o naturę suplementów, które ludzie powinni podjąć w celu spowolnienia procesu starzenia, powiedział: „Idź z firmą, która ma dobrą reputację… Postaw na bardzo czyste cząsteczki”. Dodał, że resweratrol, substancja chemiczna występująca w czerwonym winie, wydaje się wykazywać korzyści pod względem właściwości przeciwstarzeniowych. Powiedział jednak, że odpowiednie posiłki i ćwiczenia wydają się w tym momencie najlepszym sposobem na starzenie się.

Badanie dowodzące koncepcji opublikowane w Nature pokazuje epigenetyczne przeprogramowanie złożonych tkanek, takich jak komórki nerwowe oka, do młodszego wieku, kiedy mogą one naprawić i zastąpić tkankę uszkodzoną w wyniku stanów i chorób związanych z wiekiem. Opierając się na badaniu na myszach, dr Sinclair powiedział, że większość naszej długowieczności zależy od naszego epigenomu, a nie od DNA.

Podczas gdy DNA zawiera instrukcje dotyczące budowy białek, epigenom zawiera wszystkie substancje chemiczne, które są dodawane do DNA w celu regulacji aktywności.

https://www.hindustantimes.com/india-news/pill-to-reverse-ageing-in-30-years-why-not-says-harvard-professor-dr-david-sinclair/story-b4W8QbUaxTtQgIv8hlILDN.html

Darwin i Dickens pracowali tylko 4 godziny dziennie.

Darwin i Dickens pracowali tylko 4 godziny dziennie. Ty też powinieneś

2 kwietnia 2017, 08:50

Dzisiaj silne i powszechne jest przekonanie, że im więcej pracujesz, tym więcej zrobisz. To z pozoru logiczne założenie wcale nie musi być jednak prawdziwe.

„Pracowitość” prowadzi bowiem do epidemii wypalenia i stresu zawodowego. Bycie ciągle „zajętym” stało się w XXI wieku symbolem statusu. Amerykanie pracują średnio w tygodniu 34,4 godz. (osoby zatrudnione na pełen etat nawet 47 godz.!) - pisze Quartz.

Ruchy anty-pracoholistyczne podkreślają, że kluczem do wzrostu produktywności pracy jest skrócenie czasu jej trwania. Konsultant z Doliny Krzemowej Alex Soojung-Kim Pang napisał w książce „Rest: Why You Get More Done When You Work Less”, że „dekady badań pokazały, że korelacja pomiędzy liczbą przepracowanych godzin a produktywnością jest bardzo słaba”. Przekonuje, że 4-godzinny dzień pracy byłby znacznie bardziej efektywny.
W przeprowadzonych jeszcze w latach 50. na Illinois Institute of Technology badaniach dowiedziono, że naukowcy, którzy spędzają 25 godzin w miejscu pracy nie są bardziej produktywni od tych, którzy przepracowywali zaledwie 5. Uczeni pracujący przez 35 godzin byli o połowę mniej produktywni niż ich koledzy, którzy pracowali w tygodniu 20 godzin. Najmniej produktywne były osoby, które pracowały 60 albo więcej godzin. Również późniejsze badania wielokrotnie potwierdzały podobne obserwacje.
Quartz zauważył inną ciekawą zależność: najbardziej kreatywne umysły w historii pracowały bardzo mało. Organizowały one życie wokół pracy, ale paradoksalnie – nie poszczególne dni. Według dzisiejszych standardów Charles Darwin, Charles Dickens, Ingmar Bergman czy Gabriel Garcia Marquez byliby uważani za nierobów. Spędzali oni natomiast wiele czasu na, jak to nazywa Pang, „celowym odpoczynku”, który pozwalał im naładować baterie i zwiększał kreatywność. Specjalista z Doliny Krzemowej zachęca nas do tego, byśmy poszli ich śladem.


 http://forsal.pl/artykuly/1031242,liczba-przepracowanych-godzin-a-efektywnosc-pracy-badania.html

Polska oczami Chińczyka

Bogactwo kultury – Polska oczami Chińczyka

written by Piotr Chodak 9 marca 2017

W życiu zawsze jest mi bardzo przykro kiedy podczas prezentacji dzieł literackich lub dzieł sztuki, ludzie w Chinach reagują na nie obojętnie. Taka apatia źle na mnie działa.


Pyta się ich o bezcenne obrazy, a oni powiedzą, że nigdy o nich nie słyszeli. Gdy przedstawia się im prestiżowych pisarzy, znów nie wykazują zainteresowania. Jednak, kiedy przybyłem do Polski, w oczach wielu chińczyków takiego niepozornego „małego państewka”, poczułem bogatą atmosferę kulturalną i głęboki zapach sztuki. Od tego momentu, zastanawiam się i wpatruję w siebie. Wyczuwam przemożną bezsilność, pustkę z powodu braku wiary w naszym otoczeniu, które mają poważny wpływ na naszą jakość życia. Przyczyna jest prosta – nasze życie ma bardzo ścisły związek z dorobkiem najszlachetniejszych ludzi w historii. Umiemy nie tylko jeść i spać, ale także używać smartphone’ów, prowadzić samochód, samolot, nawet statek kosmiczny. Przez to wyglądamy, jakbyśmy umieli wszystko, ale te umiejętności nie są celem naszego życia.

Powinniśmy jeszcze gromadzić wyrafinowane estetyczne bogactwo, które będziemy mogli kiedyś przekazać potomnym. To właśnie największa różnica między nami, ludźmi, bez względu na narodowość i rasę, a niewykształconymi zwierzętami. To błyszczący klejnot w koronie człowieczeństwa.

Uczciwie mówiąc, w pewnych przypadkach, zwierzęta przewyższają niektórych z nas pod względem mądrości i samoświadomości.
Najwybitniejszy chiński myśliciel i pedagog starożytności, Konfucjusz, powiedział, że kiedy wędrujesz z dwojgiem ludzi, co najmniej jeden z nich może cię nauczyć czegoś, co wspomoże twój rozwój, albo pozwoli zapobiec nieprzyjemnej sytuacji. Według mnie, jeśli chodzi o państwa, to sprawa ma się tak samo. Bez względu na wielkość, każde państwo ma zdumiewające humanistyczne cuda i kulturalny powab. Jeśli możemy z uwagą obserwować zalety innych państw, uczyć się i wykorzystywać je, a jednocześnie przyjmować jako własne i wchłaniać cudowne skarby cywilizacji, jak działo się to podczas dynastii Han albo Tang to bardzo dobrze. W czasie takiego rozkwitu, nie tylko potrafiliśmy przekazywać naszą pięciotysięczną historię kultury ludowej, ale także nieprzerwanie tworzyć nowiutką cywilizację i błyskotliwe osiągnięcia kultury.

Polska

Moim zdaniem, Polska to nie jest wielki kraj, ale na pewno gigant w dziedzinie kultury. Polska ma godny pożałowania los. Była podzielona pomiędzy trzech zaborców i na 123 lata zniknęła z mapy Europy. A teraz, z powodzeniem stoi na arenie międzynarodowej, a jej PKB wzrasta z prędkością 3.65%. To właśnie jest Polska. Co popycha to państwo do powstania z kolan? Myślę, że to siła pochodząca z kultury.
Polska, to połyskująca perła znajdująca się w sercu Europy, jak piękny mit wciąż wpływający na ludzkie jaźnie, jest ostoją ducha i marzeń każdego wędrowca tułającego się na ziemskim padole.

Dla dużej części chińczyków, Polska, to państwo równocześnie bliskie i dalekie, kraina otoczona welonem tajemniczości, zabarwiona nadającymi uroku charakterystycznymi kolorami.


Bóg nadał Polakom ziemię jak z obrazka – dostęp do morza na północy, majestatyczne pasma Sudetów i Karpat na południu. Lasy, jeziora, wzgórza, rzeki… tworzące przepiękny pejzaż, mieniący się barwami kolejnych pór roku. W samym środku kompozycji wije się jadeitowa wstążka polskiej rzeki-matki, Wisły, stanowiącej kolebkę państwowości. Położona w sercu Europy, łączy w sobie naleciałości kultur pochodzących z czterech kierunków świata. Spotykające się na jej terytorium ludy, posługujące się różnymi językami, wyznającymi różne wiary i wartości, poprze pokojowe współistnienie doprowadziły do wykształcenia się Rzeczpospolitej w jej niepowtarzalnym kształcie.

Wielu było Polaków, którzy przynieśli swojemu krajowi chlubę. To ich wspaniała, przekazywana z pokolenia na pokolenie kultura pozwoliła odzyskać utracone ziemie, wolność i godność. Trzech Polaków zmieniło świat. Gdyby nie polski astronom Mikołaj Kopernik i jego dzieło „O obrotach sfer niebieskich”, Europa mogłaby jeszcze przez długi czas tkwić w teorii geocentrycznej. Do dziś wiele szkół, obserwatoriów astronomicznych, sprzętu do eksploracji kosmosu, a nawet obszary na Księżycu, czy Marsie, nosi jego imię. O tym, jak wysoka jest jego pozycja w historii astronomii, nie trzeba nawet wspominać.

Fryderyk Chopin był największym XIX-wiecznym kompozytorem. Polak ten, dzięki swoim wybitnym utworom, sprawił że cały świat poznał jego ojczyznę. Muzyka Chopina jest ponadczasowa i przez ponad 200 lat nie straciła nic ze swojego wdzięku ani wpływu na słuchaczy.
Maria Skłodowska-Curie była jednym z najwybitniejszych naukowców na świecie. Odkryła i jako pierwsza wyizolowała pierwiastki promieniotwórcze – polon i rad. Polon został nazwany właśnie na cześć jej ojczyzny. Była pierwszą kobietą, która otrzymała Nagrodę Nobla i pierwszym naukowcem, który otrzymał tę nagrodę w dwóch różnych dziedzinach ścisłych: fizyce i chemii. Jej sława przetrwa stulecia.

Tych troje wielkich Polaków, dzięki wybitnym zasługom na rzecz ludzkości, pozostawiło po sobie wybitną reputację i historia o nich nie zapomni.
Po dziś dzień oddziaływanie wspaniałej polskiej kultury jest bardzo silne. W księgarniach i bibliotekach, tych ogromnych i tych najmniejszych, wszędzie można natrafić na ślady jej wielkości. W obliczu powracający nieszczęść, które dotykały polskie ziemie, polski naród zachowywał ducha walki. Zachowując to, co było trzonem kultury, po wojnach odbudowywał ekonomię. To, co było wyniszczane podczas brutalnej walki, powoli się odradzało. Przetrwały spokój ducha i szlachetność, a to duchowy skarb polskiej kultury.
Gdy niespiesznie spaceruje się po starych ulicach, podziwiając strzeliste wieże kościołów, wśród świeżych kwiatów, dookoła wszędzie jest pięknie. Dla Polaków przyozdabianie domów świeżymi kwiatami ociepla wizerunek domu. W ten sposób upiększa się też duszę – to właśnie jest prawdziwy ludzki talent. To tak, jakby w każdym oknie czekała na człowieka poruszająca opowieść. Na ulicach leżą płatki i opadłe kwiaty, zupełnie jak gdyby czas rozsypał się na kawałki. Można siedzieć przy jednej z takich starych ulic, z książką i filiżanką kawy, i patrzyć się w przestrzeń zupełnie nie odczuwając upływu czasu. Polska jest najgościnniejszym dla turystów miejscem nie tylko w Europie, ale i na całym, świecie. W ostatnich latach przyjeżdża naprawdę dużo turystów z Chin. Jest tu wiele zabytków, pałaców, kościołów, teatrów bibliotek, muzeów, galerii, sal koncertowych.
W Polsce, niezależnie od tego w którym jest się mieście, gdzie się nie pójdzie: w autobusach, parkach, kawiarniach, bibliotekach, często można zobaczyć ludzi z książkami, zatopionych w czytaniu. Jest to obraz, który głęboko zapadł mi w pamięć. Wszystko jedno, w Warszawie, Łodzi, Krakowie, Wrocławiu czy w Gdańsku, w tych wszystkich „miastach kultury” często można zobaczyć taką spokojną i poruszającą, kulturalną scenę.
Francuski myśliciel doby renesansu, Michel de Montaigne, powiedział że książki są jak słońce stworzone przez ludzi dla siebie samych. Argentyński pisarz Jorge Luis Borges wygłosił powszechnie dziś znane słowa: „Zawsze wyobrażałem sobie raj jako bibliotekę”. Kiedy czytam te dwa zdania razem, widzę czytających ludzi, całym sobą dziękuję za ten piękny widok. W takim momencie naprawdę czuję się jakbym trafił do raju. Dla mnie „kultura”, to nie slogan, kilka znanych powiedzeń. Tym bardziej nie są to wydarzenia, w trakcie których jest gwarno i głośno. Kultura to działająca od tysięcy lat niezauważalna siła, działającą powolutku, przekazywana i utrwalana. To przekaz z pokolenia na pokolenie specyficznych cech duchowych, narodowej spójności.
Kultura to krew narodu. Otacza nas i powoli, systematycznie wpływa na kolejne pokolenia. Dla członków danego narodu staje się najlepszym pokarmem dla ducha – wykarmia, wychowuje używając najświeższych idei. Staję się źródłem błyskotliwych myśli, bogatej wiedzy, dobrej postawy i wysokiej kultury. Mając kulturę, kraj ma wszystko. Kultura to być może to, co przejawia się w każdym geście i czynie obywatela, a może to pewien film, wiersz, książka albo jakaś piosenka…
„wraz z wiatrem wkrada się w noc, delikatnie i bezszelestnie moczy wszystko dookoła”.



Jiawei. I’m a Chinese young writer (a bit famous Hahaha) My family is famous in the locality. My great-grandfather was one of the earliest intellectuals who had received Western education in China and participated in the Second World War. And my grandmother worked at the Chinese embassy in Warsaw in the eighties of last century. I was born in Chongqing. Later to follow my mother to live in Hong Kong. I grew up like reading and literature, travel advocating freedom. My grandmother told me the story of Poland and Europe when i was child. So last year I came to study in Poland. Usually my article will be published in China and Hong Kong’s website.

Piotr Chodak

肖达克 彼得 / Stronę CHINY to LUBIĘ stworzyłem z pasji do Chin, nowych technologii i dziennikarstwa. Dzięki temu już od 2013 r. udaje mi się prowadzić przestrzeń dla miłośników Państwa Środka. / Adres e-mail: chodak.piotr@gmail.com
 

 

 http://www.chinytolubie.pl/polska-oczami-chinczyka/

 

Tatuaż, a architektura

"Do komputera też używam dłoni.

- Ale nie w ten sam sposób, co kiedy rysujesz. Rysując albo malując, odzwierciedlam dokładnie to, na co patrzę, albo to, co widzę wyobraźnią. Nieświadomie tego dotykam. A to właśnie dotyk tworzy najsilniejsze zrozumienie. Rysując ręką, zaczynamy rozumieć przedmiot całkowicie."


- Kiedy rysuję, nigdy nie myślę o piórze, które trzymam w dłoniach. Ono staje się częścią mojej dłoni, a w praktyce przedłużeniem mojego umysłu. Rysuję tak naprawdę umysłem, a nie samym piórem. To jest coś, co przychodzi z praktyką.




Tak jest z tatuażem. 

Tatuaż to nic innego jak czyjaś ekspresja poprowadzona po skórze drugiego człowieka. 

Tatuowany jest tylko płótnem - tłem - dla popisu tatuażysty.

Wybór tatuażu to nie to samo co wybór krawata, albo koloru tapicerki w samochodzie.
Tatuażysta pozostawia na skórze swój ślad, swój rysunek - jedyny niepowtarzalny, tak jak  niepowtarzalny jest charakter pisma, albo linie papilarne.

Idzie ulicą samotna piękna dziewczyna. Kiedy mnie mija, oglądam się i widzę wysoko na jej plecach wytatuowany krótki napis. Zrobiony elegancką fantazyjną czcionką. 

Ktoś ją zaznaczył. Popisał. Odcisnął na jej skórze swój ślad.

Tatuaż nie świadczy o osobowości osoby tatuowanej.
On świadczy o osobowości tatuażysty.



A tatuowany jest tylko tłem, które podszywa się pod tatuażystę...




Ręka, w której trzymamy pióro lub ołówek, to przedłużenie umysłu. Kiedy młodzi architekci zaczynają studia od komputera, nie potrafią wykształcić wyobraźni empatycznej. Rozmowa z Juhanim Pallasmaą, fińskim architektem i eseistą.

Aleksander Gurgul: Byłem w zeszłym roku na pana wykładzie w Krakowie. Rzadko można oglądać takie tłumy na spotkaniu z architektem. Najbardziej zaintrygowała mnie pana opinia o studiach architektonicznych: że przynajmniej przez pierwsze dwa lata studenci w ogóle nie powinni korzystać z komputera.

Juhani Pallasmaa: Uczyłem architektury przez prawie 50 lat. To obszar, w którym musisz uruchomić swoją wyobraźnię. Zwłaszcza tę empatyczną, czyli taką, w której wyobrażasz sobie przestrzeń z pozycji drugiej osoby. Widziałem, że kiedy młodzi ludzie zaczynają studia od komputera, nie potrafią wykształcić tej wyobraźni. Pozwalają, by to komputer kreował za nich. Potem, kiedy już wyrobią w sobie ową wyobraźnię, komputer jej nie zniszczy.

Mój profesor w Helsinkach mawiał, że ważniejsze od wymyślania przestrzeni jest to, by wyobrazić sobie ludzkie sytuacje. Bo z tego wywodzi się architektura - z wyobrażenia warunków i ludzkich sytuacji. Architektura komputerowa to tylko zabawa formą bez kontentu.

Jak dłonie pomagają wykształcić wyobraźnię empatyczną?

- Myśląc o edukacji, powinniśmy kształcić człowieka całego, w całej jego złożoności. Nie tylko wzrok czy intelekt.

Do komputera też używam dłoni.

- Ale nie w ten sam sposób, co kiedy rysujesz. Rysując albo malując, odzwierciedlam dokładnie to, na co patrzę, albo to, co widzę wyobraźnią. Nieświadomie tego dotykam. A to właśnie dotyk tworzy najsilniejsze zrozumienie. Rysując ręką, zaczynamy rozumieć przedmiot całkowicie. Podczas kiedy np. fotografia - choć nie deprecjonuję fotografii jako sztuki - nie wywiera tak silnego wpływu na naszą pamięć.

W swoim życiu zrobiłem setki, jeśli nie tysiące szkiców, podróżując po świecie. Doskonale pamiętam każde miejsce, które narysowałem. Podczas gdy nie do końca pamiętam miejsca, które tylko sfotografowałem. W tym zawiera się różnica.

Zwłaszcza kiedy używa się aparatu cyfrowego.

- Przyznaję, że straciłem zainteresowanie fotografią, kiedy tylko pojawiły się aparaty cyfrowe. Wcześniej brałem ze sobą aparat z sześcioma obiektywami.

Pana zdaniem komputer nigdy nie będzie w stanie zastąpić architekta?

- Absolutnie. Architektura zawiera się w ludzkich potrzebach. Jakim sposobem komputer miałby je odkryć? Architektura polega na komunikowaniu się dwóch osób.

W dalszym ciągu, rysując popełniamy błędy. Potem trzeba je wymazywać, nanosić poprawki. Dłoń nie jest tak doskonałym narzędziem jak komputer.

- Kiedy to właśnie doskonałość komputera jest tym, czego nie lubię w nim najbardziej.

Jak to?

- Kreatywna praca potrzebuje przestrzeni do poruszania się. Zbyt wiele precyzji nie jest korzystne dla kreatywności. Poza tym linia narysowana przez komputer to tylko połączenie dwóch punktów. To już nie jest kreska narysowana przez człowieka.

W dzisiejszym świecie jesteśmy pchani do perfekcji, bo tylko wtedy będziemy uznani za profesjonalistów.

- To interesujące, że perfekcjonizm w ostatecznym kształcie stanowi o jakości dzieła, ale podczas samego procesu jego powstawania jest już przeszkodą. Jeśli dojdziesz do perfekcji na zbyt wczesnym etapie pracy, niczego nie osiągniesz.

Patrzy pan na 30-latków. W naszym pokoleniu, w świecie korporacyjnym, precyzja to wartość, którą można zamienić na pieniądze.

- To nie jest dokładna obserwacja, kiedy mowa o procesie kreatywnym. Takie działania muszą mieć pozostawioną otwartość ich zakończenia i wielość interpretacji. Jeszcze raz powtórzę: precyzja wieńcząca dzieło to wartość, ale osiągnięcie jej zbyt wcześnie w procesie tworzenia to przeszkoda. Znam przykłady perfekcjonistów, którym nigdy nie udało się stworzyć niczego rangi światowej.

Architektura jest jednym z tych procesów?

- Tak. Każda działalność artystyczna: malarstwo, rzeźba. W świecie artystycznym perfekcjonizm doprowadza do uwięzienia samego siebie. Intelektualizujesz rzeczy i przez to osądzasz je zbyt mocno.

Pana zdaniem bycie niedoskonałym sprzyja artystycznej duszy.

- Raczej bycie otwartym umysłowo.

Są zawody, w których precyzja dłoni jest przecież potrzebna. Chirurg jest pierwszym, jaki przychodzi mi do głowy...

- Bez wątpienia, musi być precyzyjny. Ale architekt nie jest chirurgiem.

Niektórzy architekci mówią o sobie: "chirurdzy przestrzeni".

- Zdarza się. Ale to nie jest dobre porównanie.

Na wykładzie powiedział pan też, że dłoń, w której znajdzie się młotek, przestaje być dłonią, a zaczyna być młotkiem.

- To pojęcie dłoni-narzędzia. Cytowałem Michela Serresa, francuskiego filozofa.

Na czym to polega?

- Kiedy rysuję, nigdy nie myślę o piórze, które trzymam w dłoniach. Ono staje się częścią mojej dłoni, a w praktyce przedłużeniem mojego umysłu. Rysuję tak naprawdę umysłem, a nie samym piórem. To jest coś, co przychodzi z praktyką. Dzieje się w szkołach, gdzie młodych ludzi uczymy tego procesu.

Na czym polega waga wrażliwości dłoni architekta? Przecież rysując, nigdy nie dotyka się przedmiotu, który powstanie.

- Inny francuski filozof, Maurice Merleau-Ponty, powiedział kiedyś, że dzięki obrazom Paula Cézanne'a czujemy, jak świat dotyka nas.

Potrafi pan sobie wyobrazić niepełnosprawnego architekta bez dłoni?

- Przyjaźnię się z portugalskim architektem , który jest niewidomy. Zajmuje się głównie projektowaniem zewnętrznych basenów. W takich projektach ważne jest odczuwanie warunków skórą.

Byciem architektem mimo braku rąk nie jest niemożliwe. Mamy w sobie zdolność wyobrażania sobie dotyku. Nasz umysł jest nieprawdopodobnie elastyczny. Potrafi nam skompensować inne zdolności, których nam brakuje. Dotyk jest częścią wzroku. Kiedy na coś patrzymy, nieświadomie tego dotykamy.

Czy architekt bez dłoni nie będzie już tak dobry jak ten, który je ma?

- Trudno mi spekulować. Umysł nadal może symulować dotyk przez wyobraźnię.

Czyli umysł i wyobraźnia nadal są ważniejsze od samych dłoni.

- W pracy twórczej stanowią jedność. Ale tak, dotyk jest po części produktem naszej wyobraźni. Innymi słowy, dotykam czegoś dłońmi, ale odczuwam w umyśle.

Są jeszcze artyści, którzy zamiast dłońmi tworzą np. stopami.

- To pokazuje, że fizyczność nie jest ważna. Tworzenie to akt symulowania obiektu w naszej głowie. Nawet niewidomi potrafią przecież odczuwać przestrzeń.

Czy używanie komputera albo smartfonów powoduje, że stajemy się coraz mniej kreatywni w dziedzinach artystycznych?

- Jest takie zagrożenie. Potrzebujemy narzędzi, używaliśmy ich od wieków. Ale powinniśmy częściej zadawać sobie pytanie, po co i kiedy ich używamy. Albo dlaczego tego akurat konkretnego narzędzia. Byłbym głupcem, gdybym twierdził, że komputery nie są nam w ogóle potrzebne. Chodzi o to, by artysta stał się jednością ze swoim dziełem. Poeta z napisaną frazą, a muzyk z instrumentem, z którego wydobywa dźwięki.

Pisarze używają starych maszyn do pisania.

- Znam wielkich pisarzy, którzy tworzą odręcznie, i takich, którzy robią to na maszynie albo komputerze. Sam najpierw piszę ręcznie, potem przepisuję na komputerze, drukuję i nanoszę poprawki ręcznie. I znów przepisuję.

Popatrzmy na rzemiosło. Przechodzi do historii. Kiedyś szewc robił buty rękami. Teraz produkuje się je w fabrykach w Chinach. Rola człowieka sprowadza się do naciskania guzika. Resztę robi maszyna.

- Jest jednak jakość, którą rzemiosłu nadaje tylko ręczne wykonanie.

Wtedy buty nie będą już tak perfekcyjnie wykonane jak te z szablonu, z maszyny.

- Ale będą indywidualnie dopasowane. Tę dodatkową wartość lepiej widać, kiedy przyjrzymy się rzemiosłu o bardziej rzeźbiarskiej formie, wykonanemu np. w drewnie. Miska zrobiona przez rzemieślnika będzie inna niż wykonana automatycznie. Zdolny rzemieślnik natrafi dłonią na nieregularności w drewnie. Komputer już tego nie zrobi. Brałem udział w projekcie, w którym metodą druku 3D wykonano reprodukcje drewnianych rzeźb Tapio Wirkkali, słynnego fińskiego designera. Wyglądały naprawdę źle, w ogóle nie było w nich życia. Na koniec każdą z osobna i tak obrobić musieli ręcznie rzemieślnicy, by tchnąć w nie życie.

Czy to znaczy, że w przyszłości cena produktów z metką "handmade" będzie jeszcze rosła?

- Bez wątpienia. Już to obserwujemy.

Ale w telewizji i internecie nie spotykam firm reklamujących się "u nas tylko ręcznie wykonane".

- Ależ oczywiście, że są reklamy takich firm.

W Polsce nauka rzemiosła zamiera. Coraz mniej młodych ludzi chce się go uczyć.

- W Finlandii było podobnie. Wiele zawodów zaczęło zanikać i teraz się je przywraca. Do tego potrzebowaliśmy 20 lat temu otworzyć specjalne szkoły, w których ci ludzie się uczą. Powinniśmy szanować tradycję.

Tradycja kojarzy się z konserwatyzmem.

- Tymczasem tradycja ma wartości, które są nie do zastąpienia. Konserwuje np. umiejętności. W latach 70. razem z Tapio Wirkkalą zaproponowaliśmy fińskiemu ministrowi kultury, by zasugerował UNESCO, ażeby opisać wszystkie tradycyjne umiejętności, jakie ludzie mają na świecie. Tysiące tych umiejętności są bezpiecznikiem na wypadek katastrofy ludzkości.

Nie mówimy o światowej katastrofie, ale zwykła lokalna powódź jest katastrofą w ludzkiej, niewielkiej skali.

- Jak ludzie przetrwają, jeśli stracą tradycyjne umiejętności? Rolnictwo, polowanie, rybołówstwo... W latach 50. dorastałem na farmie moich dziadków. Brakowało wszystkiego, nawet chleba, ale wdzięczny jestem za tamte lata biedy. Na farmie powstawało wszystko to, co było potrzebne do życia: jedzenie, leki, ubrania, narzędzia. Mimo że przecież ukończyłem studia, uważam, że mój ledwie czytający dziadek jest prawdopodobnie najważniejszym profesorem, jakiego miałem w swoim życiu. A dziś? Farmer jedzie do supermarketu i w nim ma wszystko to, co wymieniłem. Katastrofą będzie, kiedy pojedzie do supermarketu, a jego już tam nie będzie.

Jak z perspektywy Fina wygląda sztuka w Polsce?

- W latach 60. bardzo popularna u nas była polska sztuka plakatu, która była rodzajem artystycznego wyzwolenia dla architektów, projektantów, filmowców.

A czy polska kreatywność nie wynika przypadkiem z tego, że nadal nie jesteśmy bardzo zamożnym krajem?

- Istnieje pewna korespondencja między poziomem bogactwa społeczeństwa a jego kreatywnością. Bogactwo bez wątpienia potrzebne jest w nauce, tam potrzebne są duże organizacje, badania, laboratoria i maszyny.

A biedni artyści częściej tworzą dłońmi.

- Tak jest (śmiech ), choć nie chcę brzmieć jak fatalista.

JUHANI PALLASMAA

Jeden z najbardziej znanych fińskich architektów i myślicieli. Pełnił funkcje m.in. rektora Instytutu Sztuk Przemysłowych w Helsinkach, dyrektora Muzeum Fińskiej Architektury oraz profesora i dziekana Wydziału Architektury na Uniwersytecie Technologicznym w Helsinkach. Jest autorem ponad 30 książek, m.in. opublikowanych w 1996 r. "Oczu skóry" (wydane w Polsce w 2012 r. przez Instytut Architektury). Zajmuje się tematem zmysłów w architekturze, pokazuje, jak podporządkowanie sferze wizualnej pozostałych zmysłów doprowadziło do zubożenia naszego otoczenia.

http://krakow.wyborcza.pl/krakow/1,42699,21328335,juhani-pallasmaa-architekt-nie-musi-byc-perfekcjonista.html

Narzekanie niszczy mózg i jest zaraźliwe

Mam tylko nadzieję, że podana poniżej recepta na narzekanie nie jest jakąś dywersją, bo przecież sekwencja jest następująca:

- narzekanie na coś

- wdzięczność 

jako, że następować mają zaraz po sobie, może mózg połączy złe rzeczy, z powodu których narzekamy z doświadczaniem uczucia wdzięczności, a to przecież by spotęgowało efekt narzekania...

Jak narzekanie niszczy twój mózg i jest zaraźliwe

Listopad 24, 2016 | 0 komentarzy

Badania pokazują, że większość ludzi narzeka raz na minutę w trakcie typowej rozmowy. Narzekanie zaś, chociaż pozwala chwilowo poczuć się lepiej, negatywnie wpływa na nasz mózg, a tym samym pracę i zdrowie – pisze psycholog dr Travis Bradberry, autor bestsellerowej książki „Inteligencja Emocjonalna 2.0” i założyciel TalentSmart, globalnego lidera w dostarczaniu firmom testów i treningów dotyczących inteligencji emocjonalnej.

Jak wyjaśnia Bradberry, mózg uwielbia efektywność i nie chce wykonywać więcej pracy, niż musi. Dlatego, kiedy powtarzamy jakąś czynność, na przykład narzekanie, neurony rozgałęziają się w stronę innych neuronów, by ułatwić przepływ informacji. Dzięki temu w przyszłości powtarzamy daną czynność o wiele łatwiej, czasem nawet możemy sobie nie zdawać z tego sprawy.

Mózg sam programuje się na narzekanie
Bradberry porównuje to do budowy mostu: bez sensu byłoby tworzyć most tymczasowy za każdym razem, kiedy musimy przejść przez rzekę, zdecydowanie lepiej jest zbudować jeden, trwały most. Podobnie działają neurony: zbliżają się do siebie, a im bardziej, tym połączenia między nimi są silniejsze.

„Często narzekanie przeprogramowuje twój mózg tak, by w przyszłości było to łatwiejsze. W efekcie po jakimś czasie odkryjesz, że łatwiej ci być negatywnym niż pozytywnym, niezależnie od tego, co się wokół ciebie dzieje. Narzekanie staje się twoim „domyślnym”zachowaniem, co wpływa na odbiór twojej osoby u innych.”

To jednak nie wszystko, podkreśla Bradberry. I wskazuje, że według badań naukowców z Uniwersytetu Stanforda narzekanie zmniejsza hipokamp – część mózgu odpowiedzialną m.in. za rozwiązywanie problemów, inteligencję i pamięć. To głównie ten obszar jest niszczony przez chorobę Alzheimera.

Dr Bradberry wskazuje przy tym, że nawyk narzekania można przejąć też od innych osób. Mózg bowiem „w naturalny i nieświadomy sposób” niejako „odbija” nastroje osób dookoła nas, szczególnie tych, z którymi spędzamy sporo czasu.
Nazywa się to „neuronami lustrzanymi” i jest podstawą naszej zdolności do odczuwania empatii. Z drugiej jednak strony, proces ten sprawia, że narzekanie jest jak bierne palenie – nie musisz sam tego robić, by odczuć chorobowe efekty tej czynności. Musisz więc być ostrożny w spędzaniu czasu z osobami, które na wszystko narzekają. Narzekający chcą, by inni ludzie do nich dołączyli, bo wtedy sami czują się lepiej.


Na szczęście jest sposób, który pozwala łatwo i szybko powstrzymać się od narzekania. Jak radzi dr Bradberry, należy kultywować w sobie postawę wdzięczności. Kiedy tylko czujemy, że chcemy narzekać, należy od razu skupić uwagę na czymś, za co jesteśmy wdzięczni i zastanowić się nad tym przez chwilę.

Takie zachowanie redukuje poziom kortyzolu – hormonu stresu, który wydziela się, kiedy narzekamy. Naukowcy z Uniwersytetu Kalifornii, którzy badali „postawę wdzięczności”, zauważyli znaczną poprawę nastrojów i wzrost energii u pracowników, którzy codziennie pielęgnowali swoją wdzięczność. Używając często tej metody sprawimy, że w końcu stanie się ona nawykiem, a nasz mózg sam przeprogramuje się na pozytywne myślenie.




http://dobrewiadomosci.net.pl/13632-narzekanie-niszczy-twoj-mozg-zarazliwe/

Poczęte dziecko nie jest częścią ciała kobiety

Sankowska-Grabczuk: Nie wolno nikomu decydować o życiu drugiego człowieka

 Paweł Kubala

4 listopada 2016

 

– Kobiety powinny mieć wybór w każdej sferze swojego życia. Tak samo jak mężczyźni i dzieci. Natomiast nie wolno nikomu decydować o życiu drugiego człowieka – mówi Lidia Sankowska-Grabczuk z Prawicy Rzeczypospolitej w wywiadzie dla naszego portalu. – Poczęte dziecko nie jest częścią ciała kobiety – podkreśla.

 

 

Lidia Sankowska-Grabczuk.

 

 

Po swoim niedawnym występie w Polsat News została Pani zaatakowana w mediach społecznościowych przez środowisko związane z opiekunami dorosłych osób niepełnosprawnych. Na czym polega zasadniczy spór? Czy nie zgadza się Pani z ich postulatami?

Osobiście bardzo mi przykro z powodu zaistniałej sytuacji. Mam wrażenie, że środowisko wykluczonych bardzo emocjonalnie przyjęło moją wypowiedź, kompletnie pomijając moje słowa wsparcia oraz zapominając o licznych działaniach Prawicy Rzeczypospolitej na przestrzeni wielu lat dążących do przyznania wykluczonym należnych im praw. Tak jak mówiłam w programie – to, ze wyrok Trybunału Konstytucyjnego sprzed dwóch lat powinien zostać natychmiast zrealizowany nie ulega najmniejszym wątpliwościom. Opiekunowie dorosłych niepełnosprawnych nie powinni być w żadnej kwestii dyskryminowani. Natomiast warto zwrócić uwagę na fakt, że w programie moim rozmówcą był członek partii Razem. Ugrupowania, które w ostatnim czasie przebierało się na czarno, aby takich samych niepełnosprawnych, tylko młodszych, w prenatalnej fazie życia można było zabijać. Uważam to za szczyt hipokryzji. Działacze Razem wychodzą rano na ulicę na „czarny protest” aby wymusić prawo do zabijania niepełnosprawnych dzieci nienarodzonych, a wieczorem w czułych słówkach opowiadają w telewizji o dorosłych niepełnosprawnych. Walczą o wyrównanie praw opiekunów dorosłych i nieletnich dzieci niepełnosprawnych, a równolegle chcą odebrać jakiekolwiek prawa tym najmłodszym niepełnosprawnym, w tym absolutnie podstawowe prawo do życia (o którym mówi nasza konstytucja). Dlatego ja chciałam podkreślić w programie, że uważam, iż nikt nie powinien być dyskryminowany: ani niepełnosprawni dorośli, ani niepełnosprawni nastoletni, ani niepełnosprawni w łonach matek. Eugenika jest tak samo szkodliwa na każdym etapie życia. A działania partii Razem prowadzą do tego, że jeśli dziś wolno nam zabijać dzieci w łonach matek, bo są niepełnosprawne (czy po prostu – poczęły się „nie w porę”), to jutro będzie można zabić dorosłego niepełnosprawnego przy pomocy eutanazji. Tego samego niepełnosprawnego, o którym tak ciepło w programie wypowiadał się mój rozmówca.

Nie kryje się Pani ze swoimi poglądami pro-life. Dlaczego uważa Pani, że kobiety „nie powinny mieć wyboru” w odniesieniu do swojego dziecka w fazie prenatalnej jego życia?

Nareszcie właściwie zadane pytanie! I myślę, że w nim zawiera się odpowiedź. Kobiety powinny mieć wybór w każdej sferze swojego życia. Tak samo jak mężczyźni i dzieci. Natomiast nie wolno nikomu decydować o życiu drugiego człowieka. Dlatego bardzo cieszy mnie pytanie „dlaczego kobiety nie powinny mieć wyboru w odniesieniu do swojego dziecka”, a nie „w odniesieniu do swojego ciała”. Oczywiście o swoim ciele mogą decydować w pełni. Natomiast poczęte dziecko nie jest częścią ciała kobiety. Oczywiście ono przebywa przez 9 miesięcy w ciele swojej matki, ale jest odrębną istotą. I nie wolno nikomu decydować o jego życiu. Podkreślam raz jeszcze – podstawowe prawo państwa demokratycznego w XXI wieku, to prawo do życia. Jeśli zakwestionujemy to prawo (np. poprzez możliwość aborcji), żadne inne prawo nie ma racji bytu. Bo jeśli możemy zabijać swoich obywateli, to dokąd zmierzamy?

Niektórzy, szczególnie zwolennicy partii rządzącej, zarzucają środowiskom opowiadającym się za pełną prawną ochroną życia, że nie były dostatecznie aktywne w przestrzeni publicznej i ich zdaniem to właśnie dlatego na razie nie można wprowadzić tego prawa w Polsce. Czy uważa Pani, że takie zarzuty są zasadne?

Idąc tym tokiem rozumowania, to partia rządząca już dawno powinna ugiąć się pod naciskami KOD-u w związku z TK – wszak aktywność zwolenników działań PiS-u dotycząca TK była raczej niewidoczna. Poza tym – to nie przypadkiem politycy partii rządzącej zarzucali poprzedniej władzy wyrzucanie do kosza obywatelskich projektów, w tym również dot. pełnej ochrony życia? My przez rok czekaliśmy na projekt poselski (takie wnioski można było wysnuć z kampanii wyborczej, ale i wcześniejszej działalności Prawa i Sprawiedliwości), ale się nie doczekaliśmy. Zgadzam się – środowiska pro-life powinny przede wszystkim bardziej się zjednoczyć. W atmosferze pracy nad projektem „Stop aborcji” czuć było pewien rozdźwięk i niedomówienia. I widać jasno, jak bardzo to nam zaszkodziło. A jeszcze bardziej nienarodzonym dzieciom, a wiemy, że każdego dnia w Polsce w wyniku tzw. legalnej aborcji ginie ok. 3 dzieci. Nie popieraliśmy zapisu o karaniu kobiet i myślę, że ten fragment ostatecznie pogrążył projekt i pozwolił mediom na perfekcyjne manipulowanie opinią publiczną (wmawiając m.in., że projekt „Stop aborcji” zakazuje badań prenatalnych, czy spowoduje, że kobiety po poronieniu trafią do więzienia, co jest kompletną bzdurą). Ale to absolutnie nie usprawiedliwia partii rządzącej. Środowiska pro-life od wielu lat są bardzo aktywne. Parlamentarzyści przestraszyli się kilkudziesięciu tysięcy uczestników czarnych protestów? A zapomnieli już o Marszach dla Życia i Rodziny, w których co roku od wielu lat w całej Polsce uczestniczy ok. 200 tys. obywateli. Zapomnieli o prawie 500 tys. podpisów złożonych pod projektem „Stop aborcji”. Dlaczego nie zechcieli nawet się pochylić nad nim, przedyskutować, przepracować w komisji? Kontrowersyjne zapisy odnośnie penalizacji kobiet można było usunąć. Postawa obecnych rządzących w tej kwestii niczym nie różni się od poprzedniej władzy – obywatelski projekt bez żadnych prac został wyrzucony do kosza. Ale my broni nie składamy. Musimy walczyć w imieniu tych, którzy nie mogą się sami obronić, a są takimi samymi obywatelami, jak ja, Pan, czy Pani Premier. Mam nadzieję, że dożyję czasów, gdy Polska w tej podstawowej kwestii będzie wzorem dla Europy, a nawet reszty świata.

 http://prawapolityka.pl/2016/11/sankowska-grabczuk-nie-wolno-nikomu-decydowac-o-zyciu-drugiego-czlowieka/

  

Myślenie zależy od języka jakiego używamy.

Hipoteza Sapira-Whorfa

Hipoteza Sapira-Whorfa (inna nazwa: prawo relatywizmu językowego) – teoria lingwistyczna głosząca, że używany język wpływa w mniejszym lub większym stopniu na sposób myślenia. Jej dwa główne założenia to determinizm językowy oraz relatywizm językowy: pierwsze z nich uważa, że język (jako system wytworzony przez społeczeństwo, w którym wychowujemy się i myślimy od dzieciństwa) kształtuje nasz sposób postrzegania otaczającego nas świata; drugie mówi, iż wobec różnic między systemami językowymi, które są odbiciem tworzących je odmiennych środowisk, ludzie myślący w tych językach rozmaicie postrzegają świat[1]. Nazwa hipotezy wywodzi się od dwóch językoznawców – Edwarda Sapira i Benjamina Lee Whorfa, zajmujących się głównie językami rdzennych mieszkańców Ameryki.

Dowodem pośrednim na rzecz znacznego udziału języka w myśleniu oraz procesach społecznych są zmiany językowe i znaczeniowe w praktycznie wszystkich grupach związanych wspólną ideologią. Ma to w zamierzeniu wywierać wpływ na sposób myślenia członków grupy.

Słaba i mocna postać hipotezy

Słaba postać tej hipotezy, inaczej relatywizm językowy, zakłada, że język wpływa na myślenie, a co za tym idzie na zachowanie, choć nie całkowicie, lecz do pewnego stopnia. Dzięki uporządkowaniu doświadczeń oraz treści kulturowych za pomocą języka (systemu symbolicznego będącego tworem społecznym), możliwa jest komunikacja i porozumienie zarówno na poziome jednostkowym jak i zbiorowości. Według Edwarda Sapira rola języka nie ogranicza się jedynie do rozwiązywania problemów w komunikacji czy refleksji, bez jakiegokolwiek wpływu na świat realny; wręcz przeciwnie - uważał on, że rzeczywistość w znacznej mierze opiera się na nieświadomych zwyczajach językowych danego społeczeństwa. Relatywizm językowy głosi także, iż różnice między strukturami leksykalno-gramatycznymi języków na ogół powodują również różnice w percepcji i interpretacji świata. Założenie, że język danej grupy wpływa na jej postrzeganie otoczenia, może być łatwo sprawdzone. Najbardziej znany test, polegający na pokazywaniu użytkownikom różnych języków trzech kolorowych karteczek i pytaniu ich, które dwa kolory są bardziej podobne, pokazał, że wyniki silnie zależą od tego, czy kolory mają tę samą, czy inną nazwę w danym języku (np. japońskie aoi oznacza zarówno niebieski jak i zielony). Eksperyment ten został przeprowadzony przez Browna i Lenneberga w 1954 r. Trudniejszy do zbadania jest wpływ kategorii gramatycznych takich jak czas czy liczba, który może być znacznie ważniejszy niż wpływ słownictwa.

Silniejsza postać hipotezy, inaczej determinizm językowy, mówi, że język całkowicie "determinuje" myślenie i zachowania ludzi – struktury językowe decydują o postrzeganiu własnego „ja” przez jednostkę, a także osadzają ją w pewnych schematach poznawczych. Determinizm językowy jest znacznie trudniejszy do sprawdzenia. Nie ma na niego też silnych dowodów pośrednich i wszystko wskazuje na to, że myślenie, przynajmniej częściowo, jest niezależne od języka. W strukturze języka zapisane są często reguły i poglądy społeczne. Różnie jest rozwiązana też kwestia konstrukcji związanych z płcią.

Teoria Sapira-Whorfa w przekładzie i komunikacji międzyjęzykowej

Hipoteza Sapira-Whorfa zakłada, iż język oddziałuje na myślenie, a w konsekwencji na zachowanie ludzi. Ponieważ poznawanie i percepcja otoczenia kształtowane są językiem właściwym danej grupie, światy opisywane przez poszczególne społeczeństwa są więc odrębne i zróżnicowane. Ilość różnic między językami przekłada się na stopień zróżnicowania w postrzeganiu świata, co okazuje się problematyczne w przypadku tłumaczeń. Użycie zbliżonych konstrukcji semantycznych i gramatycznych często nie jest identyczne i nie będzie zrozumiałe w języku docelowym. Jak twierdził Sapir, „Żadne dwa języki nie są nigdy dostatecznie podobne, by można je było traktować jako reprezentujące tę samą rzeczywistość społeczną. Światy w których żyją różne społeczeństwa, są odrębnymi światami, nie zaś tym samym światem, tylko opatrzonym odmiennymi etykietkami.”[2] Tym samym hipoteza Sapira-Whorfa zyskała uznanie wśród teoretyków przekładu jako próba wyjaśnienia zagadnienia nieprzetłumaczalności tekstów.

Z punktu widzenia zwolenników hipotezy Sapira-Whorfa tłumaczenia są nie tylko problematyczne, lecz czasem wręcz niemożliwe. Niektórzy lingwiści idą o krok dalej twierdząc, iż nawet przekształcenie lub nowa interpretacja wypowiedzi czy myśli w tym samym języku stanowią swego rodzaju przekład, a ich zgodność jest wątpliwa, gdyż „treść” jest nierozerwalnie ograniczona odpowiednią „formą” językową - nie da się mówić o jednej, dokładnie tej samej rzeczy, używając kilku różnych sformułowań.

Problem przekładalności systemów językowych rozszerzony został także przez Whorfa, który uważał, że „nikt nie potrafi opisać rzeczywistości całkowicie bezstronnie; wszystkich nas krępują pewne prawidła interpretacji nawet wówczas, gdy sądzimy, że jesteśmy wolni”, oraz że „postrzegający nie tworzą sobie tego samego obrazu świata na podstawie tych samych faktów fizycznych, jeśli ich zaplecza językowe nie są podobne lub przynajmniej porównywalne”[3]. Przyjęcie twierdzeń Whorfa podważa możliwość komunikacji międzyjęzykowej, wzbudza pytania o możliwość przekładu i interpretacji znaczeń funkcjonujących w innych kulturach, a jednocześnie prowadzi do stwierdzenia, że nie zachodzi wyższość jednych języków nad innymi, gdyż wszystkie posiadają swoje wady i zalety.

Założenia hipotezy Sapira-Whorfa popierają wiele koncepcji nieprzetłumaczalności (en:Untranslatability) i są przeciwieństwem uniwersalizmu językowego, który w swej radykalnej wersji zakłada, że nie ma niczego, czego nie dałoby się powiedzieć we wszystkich językach - wszystko może zostać przetłumaczone z jednego języka na drugi, nawet jeśli języki te drastycznie się od siebie różnią.

Argumenty za i przeciw

Choć hipoteza Sapira-Whorfa nie została nigdy ani w stu procentach potwierdzona, ani też zupełnie odrzucona, wielu z naukowców uważa, iż kontrowersje wokół hipotezy były przede wszystkim czynnikiem stymulującym rozwój nauk o języku. Jednocześnie zaznacza się, że współcześnie nie kwestionuje się związku języka z myśleniem, lecz mocną wersję hipotezy, w której język uznaje się za jedyny wyznacznik myślenia.

Niektóre z założeń relatywizmu językowego o wpływie języka na postrzeganie rzeczwistości zostały potwierdzone przez lingwistyczne i nielingwistyczne testy przeprowadzone przez badaczy. Zwolennicy relatywizmu uważają, że przyjęcie słabszej wersji hipotezy Sapira-Whorfa umożliwia poszerzanie perspektywy poznawczej przez przedstawicieli różnych kultur oraz wspólne tworzenie przez nich zbieżnych w wielu punktach interpretacji zjawisk. Ponadto hipoteza ta może być użyteczna nie tylko dla uznania, iż poszczególne kultury różnią się szczegółowością opisów i wyjaśnień istotnych dla nich spraw, jak na przykład wielość nazw ryżu czy barw śniegu, lecz może też służyć do badań empirycznych przejawów „nowomowy” totalitarnej władzy[4].

Przeciwnicy zarzucają hipotezie uzależnienie całej struktury poznania od języka, wykluczenie możliwości porównywania odmiennych poglądów z powodu różnic językowych oraz całkowite wykluczenie przetłumaczalności między językami. Swoją krytykę argumentują m.in. tym, iż tłumaczenia są nie tylko możliwe, ale też odbywają się na porządku dziennym, co można łatwo zaobserwować, podobnie jak komunikację między ludźmi mówiącymi różnymi językami. Wszystkie języki mają pewne wspólne cechy, wynikające z wspólnych losów biologicznych w warunkach rzeczywistości ziemskiej, które umożliwiają przekład i porozumiewanie się (uniwersalia językowe). Nie jest także jasny kierunek relacji przyczynowej w związku, jaki zachodzi pomiędzy językiem a myśleniem: czy jest to jednokierunkowe oddziaływanie języka na myślenie, czy oddziaływanie zwrotne, czy jak twierdził Noam Chomsky poznanie i język są wzajemnie niezależne.

Badania języka hopi

Obaj badacze spotkali się podczas Międzynarodowego Kongresu Amerykanistów w roku 1928, a 3 lata później Whorf zapisał się do Sapira na kurs dotyczący języków Indian. Benjamin Lee Whorf prowadził badania głównie języków Majów i Hopi. W tekście Model uniwersum Indian, jaki napisał najprawdopodobniej w roku 1936 zawarł tezę, że system używania czasowników w języku hopi wpływa na pojmowanie przez Indian czasu i przestrzeni. Zaprzeczał on przede wszystkim, że istnieje jedno uniwersalne pojmowanie czasu i przestrzeni. Język hopi określał jako "język pozbawiony czasu" i przeciwstawiał go językom "temporalnym".

Czasowniki w tym języku nie odnoszą się do teraźniejszości, przeszłości i przyszłości, nie ma w tym języku tych trzech określeń, a odnoszą się do intencji sądów nadawcy w relacjach:

• zdarzenia,
• przewidywania,
• uogólniania.

Natomiast zjawiska, które w innych językach traktowane są jako rzeczowniki, trwające bardzo krótko (płomień, fala) jawiące się jako formy przestrzenne, dla Hopi są czasownikami.

Przypisy

• Mirosław Gwizdalewicz: Język wpływa na myślenie? Hipoteza Sapira-Whorfa. (pol.). [dostęp 29.12.2014].

• Edward Sapir: Kultura, język, osobowość. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1978, s. 88.

• Benjamin Lee Whorf: Język, myśl i rzeczywistość. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1982, s. 285.

4. Andrzej Klimczuk. Przegląd argumentów zwolenników i przeciwników.. „Kultura – Społeczeństwo – Edukacja”. 1 (3), s. 165-181, 2013. Poznań: Poznań University Press.

Bibliografia

• Edward Sapir Kultura, język, osobowość, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1978
• Benjamin Lee Whorf Język, myśl i rzeczywistość, Wydawnictwo KR, Warszawa 2002, ISBN 83-89158-03-5
• Klimczuk, Andrzej. Hipoteza Sapira-Whorfa – Przegląd argumentów zwolenników i przeciwników. Kultura – Społeczeństwo – Edukacja. nr 1

How Morality Changes in a Foreign Language

Fascinating ethical shifts come with thinking in a different language

What defines who we are? Our habits? Our aesthetic tastes? Our memories? If pressed, I would answer that if there is any part of me that sits at my core, that is an essential part of who I am, then surely it must be my moral center, my deep-seated sense of right and wrong.
And yet, like many other people who speak more than one language, I often have the sense that I’m a slightly different person in each of my languages—more assertive in English, more relaxed in French, more sentimental in Czech. Is it possible that, along with these differences, my moral compass also points in somewhat different directions depending on the language I’m using at the time?
Psychologists who study moral judgments have become very interested in this question. Several recent studies have focused on how people think about ethics in a non-native language—as might take place, for example, among a group of delegates at the United Nations using a lingua franca to hash out a resolution. The findings suggest that when people are confronted with moral dilemmas, they do indeed respond differently when considering them in a foreign language than when using their native tongue.
In a 2014 paper led by Albert Costa, volunteers were presented with a moral dilemma known as the “trolley problem”: imagine that a runaway trolley is careening toward a group of five people standing on the tracks, unable to move. You are next to a switch that can shift the trolley to a different set of tracks, thereby sparing the five people, but resulting in the death of one who is standing on the side tracks. Do you pull the switch?
Most people agree that they would. But what if the only way to stop the trolley is by pushing a large stranger off a footbridge into its path? People tend to be very reluctant to say they would do this, even though in both scenarios, one person is sacrificed to save five. But Costa and his colleagues found that posing the dilemma in a language that volunteers had learned as a foreign tongue dramatically increased their stated willingness to shove the sacrificial person off the footbridge, from fewer than 20% of respondents working in their native language to about 50% of those using the foreign one. (Both native Spanish- and English-speakers were included, with English and Spanish as their respective foreign languages; the results were the same for both groups, showing that the effect was about using a foreign language, and not about which particular language—English or Spanish—was used.)
Using a very different experimental setup, Janet Geipel and her colleagues also found that using a foreign language shifted their participants’ moral verdicts. In their study, volunteers read descriptions of acts that appeared to harm no one, but that many people find morally reprehensible—for example, stories in which siblings enjoyed entirely consensual and safe sex, or someone cooked and ate his dog after it had been killed by a car. Those who read the stories in a foreign language (either English or Italian) judged these actions to be less wrong than those who read them in their native tongue.
Why does it matter whether we judge morality in our native language or a foreign one? According to one explanation, such judgments involve two separate and competing modes of thinking—one of these, a quick, gut-level “feeling,” and the other, careful deliberation about the greatest good for the greatest number. When we use a foreign language, we unconsciously sink into the more deliberate mode simply because the effort of operating in our non-native language cues our cognitive system to prepare for strenuous activity. This may seem paradoxical, but is in line with findings that reading math problems in a hard-to-read font makes people less likely to make careless mistakes (although these results have proven difficult to replicate).
An alternative explanation is that differences arise between native and foreign tongues because our childhood languages vibrate with greater emotional intensity than do those learned in more academic settings. As a result, moral judgments made in a foreign language are less laden with the emotional reactions that surface when we use a language learned in childhood.
There’s strong evidence that memory intertwines a language with the experiences and interactions through which that language was learned. For example, people who are bilingual are more likely to recall an experience if prompted in the language in which that event occurred. Our childhood languages, learned in the throes of passionate emotion—whose childhood, after all, is not streaked through with an abundance of love, rage, wonder, and punishment?—become infused with deep feeling. By comparison, languages acquired late in life, especially if they are learned through restrained interactions in the classroom or blandly delivered over computer screens and headphones, enter our minds bleached of the emotionality that is present for their native speakers.
Catherine Harris and her colleagues offer compelling evidence for the visceral responses that a native language can provoke. Using the skin’s electrical conductivity to measure emotional arousal (conductivity increases as adrenaline surges), they had native Turkish speakers who had learned English late in life listen to words and phrases in both languages; some of these were neutral (table) whereas others were taboo (shit) or conveyed reprimands (Shame on you!). Their participants’ skin responses revealed heightened arousal for taboo words compared to neutral ones, especially when these were spoken in their native Turkish. But the strongest difference between languages was evident with reprimands: the volunteers responded very mildly to the English phrases, but had powerful reactions to the Turkish ones, with some reporting that they “heard” these reprimands in the voices of close relatives. If language can serve as a container for potent memories of our earliest transgressions and punishments, then it is not surprising that such emotional associations might color moral judgments made in our native language.
The balance is tipped even further toward this explanation by a recent study published in the journal Cognition. This new research involved scenarios in which good intentions led to bad outcomes (someone gives a homeless person a new jacket, only to have the poor man beat up by others who believe he has stolen it) or good outcomes occurred despite dubious motives (a couple adopts a disabled child to receive money from the state). Reading these in a foreign language rather than a native language led participants to place greater weight on outcomes and less weight on intentions in making moral judgments. These results clash with the notion that using a foreign language makes people think more deeply, because other research has shown that careful reflection makes people think more about the intentions that underlie people’s actions rather than less.
But the results do mesh with the idea that when using a foreign language, muted emotional responses—less sympathy for those with noble intentions, less outrage for those with nefarious motives—diminished the impact of intentions. This explanation is bolstered by findings that patients with brain damage to the ventromedial prefrontal cortex, an area that is involved in emotional responding, showed a similar pattern of responses, with outcomes privileged over intentions.
What then, is a multilingual person’s “true” moral self? Is it my moral memories, the reverberations of emotionally charged interactions that taught me what it means to be “good”? Or is it the reasoning I’m able to apply when free of such unconscious constraints? Or perhaps, this line of research simply illuminates what is true for all of us, regardless of how many languages we speak: that our moral compass is a combination of the earliest forces that have shaped us and the ways in which we escape them.
Rights & Permissions
Are you a scientist who specializes in neuroscience, cognitive science, or psychology? And have you read a recent peer-reviewed paper that you would like to write about? Please send suggestions to Mind Matters editor Gareth Cook. Gareth, a Pulitzer prize-winning journalist, is the series editor of Best American Infographics and can be reached at garethideas AT gmail.com or Twitter @garethideas.

ABOUT THE AUTHOR(S)

Julie Sedivy

Julie Sedivy is a cognitive scientist who has taught at Brown University and the University of Calgary. She is the author of Language in Mind: An Introduction to Psycholinguistics.

http://www.scientificamerican.com/article/how-morality-changes-in-a-foreign-language/?WT.mc_id=SA_FB_MB_NEWS

https://pl.wikipedia.org/wiki/Hipoteza_Sapira-Whorfa