Biały krzyż - czarny krzyż

 

przedruk

Operacja "biały trójkąt" - w taki sposób część ukraińskich mediów określa ofensywę Sił Zbrojnych Ukrainy w obwodzie kurskim. Co oznacza tajemniczy symbol, który pojawił się na pojazdach wojskowych wjeżdżających w głąb Federacji Rosyjskiej? Jego obecność nie jest przypadkowa. Jak podkreślają analitycy, operacja w obszarze przygranicznym to "wiele ważnych lekcji" na przyszłość.

Ukraiński pojazd wojskowy w rejonie granicy rosyjsko-ukraińskiej /ROMAN PILIPEY/AFP

Już na pierwszych materiałach wideo i zdjęciach, które pojawiły się w mediach społecznościowych po ataku ukraińskiej armii na obwód kurski, na pojazdach widoczny był symbol trójkąta.

Tego typu element umieszczany na sprzęcie wojskowym to oznaczenie służące do szybkiej identyfikacji "swój-obcy". W związku z tym, że ukraińska i rosyjska armia używają bardzo podobnego, a czasem nawet identycznego sprzętu, minimalizuje się w ten sposób ryzyko ostrzału własnych oddziałów. 

Atak Ukrainy na Rosję. "Tajemnicze" symbole na pojazdach

Jak podkreślają analitycy wojny w Ukrainie biały trójką to znak używany przez ukraińskie oddziały od czerwca 2024 roku. Malowany był na maszynach należących do jednostek stacjonujących w pobliżu granicy z Białorusią. To właśnie tamtejsze oddziały były użyte do działań ofensywnych w obwodzie kurskim.

Innym symbolem, który zobaczyć można było na sprzęcie należącym do Sił Zbrojnych Ukrainy były np. białe krzyże równoboczne. 

Symbol malowany był na pojazdach, które brały udział w ofensywie charkowskiej we wrześniu 2022 roku. Wówczas, jak wyjaśniali ukraińscy wojskowi, było to związane z elementami, które pojawiały się na sztandarach bojowych Kozaków m.in. na fladze hetmana Bohdana Chmielnickiego, a także na pieczęciach kozackich.




-------------

przedruk


Przez Łukasz Męczykowski
6 lutego 2023

Pojawiające się w mediach społecznościowych fotografie ukraińskich pojazdów oznaczonych „krzyżami belkowymi” wywołały falę oskarżeń o kultywowanie ideologii neonazistowskiej w szeregach ZSU. Mało kto jednak zadał sobie trud, by zbadać historię tego symbolu. A jest w czym grzebać.

Komentujący rzucili się w wir dyskusji, nie tracąc czasu na zadanie jednego zasadniczego pytania: dlaczego Ukraińcy zaczęli malować krzyże na swych pojazdach?

Mam nadzieję, że poniższy materiał rzuci trochę światła na tę – wcale nie taką prostą – sprawę.

Małe wprowadzenie do tematu

Jednym z określeń najczęściej wykorzystywanych przez rosyjską propagandę są „ukronaziści”, skupieni rzekomo w jednostce „Azow”, ale występujący także w innych miejscach i instytucjach państwa ukraińskiego. Dzięki temu Kreml nawiązuje do tzw. wielkiej wojny ojczyźnianej, czyniąc z putinowskiej Rosji „tych dobrych”, a z Ukraińców „tych złych”. Kiedy w sieci pojawiły się pierwsze zdjęcia ukraińskich pojazdów oznaczonych tzw. krzyżami belkowymi, rosyjska propaganda natychmiast powiązała ten fakt z malowaniem podobnych symboli na niemieckich pojazdach podczas II wojny światowej.

Narrację tę rozpowszechniła po sieci masa botów, trolli i pożytecznych idiotów. Dzięki przeciwdziałaniu internautów i internautek sympatyzujących z Ukrainą udało się zepchnąć ich do defensywy, niemniej sam problem pozostał, a zdjęcia nadal pojawiają się w różnych częściach Internetu.

[...]

Krzyże i Kozacy – związek dłuższy, niż się wydaje

Krzyż – w różnej formie i postaci – związany jest immanentnie z historią Ukrainy. Początki wykorzystania tego symbolu mają sięgać czasów Dymitra Wiśniowieckiego, XVI-wiecznego kniazia o dosyć barwnym życiorysie, postrzeganego jako twórca Siczy Zaporoskiej. Wiśniowiecki używał herbu Korybut, na którym widnieją trzy krzyże, skąd miały one przeniknąć do kozackiej symboliki.

T-84U z 3. „Żelaznej” Brygady Pancernej ZSU (fot. Mil.gov.ua, CC BY 4.0)

Jakkolwiek podchodzić do tej opowieści, różnobarwne krzyże równoramienne możemy bezsprzecznie zauważyć na oryginalnych sztandarach kozackich zachowanych w zbiorach szwedzkiego Muzeum Armii. Pierwotnie zdobyte w 1651 roku przez Janusza Radziwiłła, trafiły następnie do Szwecji, co zapewne uchroniło je przed zniszczeniem. Jest to więc bezsprzeczny dowód na wykorzystywanie tego symbolu na terenie dzisiejszej Ukrainy już w XVII wieku. Dla utrzymania właściwej perspektywy warto zauważyć, że polskie biało-czerwone barwy zostały oficjalnie przyjęte jako narodowe dopiero w 1831 roku.


Późniejsze losy ziem ukraińskich nie sprzyjały wykształceniu własnej państwowości i związanej z nią otoczki różnorakich symboli. Trzeba jednak odnotować pojawienie się w 1917 roku Ukraińskiej Republiki Ludowej i jej jedynego odznaczenia bojowego – Żelaznego Krzyża przyznawanego uczestnikom tak zwanego pierwszego pochodu zimowego. Jego nazwa jest jasnym nawiązaniem do ustanowionego w 1813 roku pruskiego „Eisernes Kreuz”, jednak ukraińskie odznaczenie miało nieco inną formę. Prusacy wykorzystali wzór krzyża kawalerskiego, Ukraińcy zaś sięgnęli po znany im bardzo dobrze krzyż grecki, decydując się jednak na jego modyfikację poprzez dodanie czterech złotych obwódek. W ten sposób na krzyżu greckim znalazła się dodatkowo gammadia.

Czy Ukraińcy, projektując swój medal, nawiązywali do „balkenkreuz”, krzyża belkowego? Niemieckie siły powietrzne, Luftstreitkräfte, przyjęły do użytku podobny symbol na przełomie marca i kwietnia 1918 roku jako standardowy sposób oznaczania swych samolotów. Czy mamy tu do czynienia z zapożyczeniem, czy też ze zbieżnością formy? Nie jestem w stanie odpowiedzieć na to pytanie. Niezależnie jednak od tego, taka forma weszła na stałe do grona symboli wykorzystywanych przez ukraińskie siły zbrojne, obecnie zaś jest symbolem 28 Brygady Zmechanizowanej.

Ukraiński żołnierz nanoszący krzyże na zdobyczny czołg (fot. Kostiantyn Pestushko, Mil.gov.ua, CC BY 4.0)




Przejdźmy więc do 2022/2023 roku

I tak, wyczerpawszy już prawie cały limit znaków hojnie przydzielany autorom przez Hrabiego Tytusa, możemy w końcu poruszyć zasadniczy problem będący powodem powstania niniejszego artykułu.

Białe krzyże, w różnej formie, zaobserwowano po raz pierwszy na ukraińskich pojazdach mniej więcej w momencie rozpoczęcia udanej kontrofensywy na kierunku charkowskim. Jeśli symbol ten jest tak związany z ukraińską kulturą, to czemu wcześniej nie oznaczano nim masowo pojazdów należących do Sił Zbrojnych Ukrainy?

Odpowiedź na to pytanie jest banalnie prosta, jeśli tylko ma się cierpliwość i chęć uświadomienia sobie, czym posługują się obie walczące strony. Na początku tej fazy wojny (trwającej od 2014), ukraińskie i rosyjskie pojazdy można było dosyć łatwo rozróżniać, patrząc choćby na ich kamuflaż czy pewne ich cechy charakterystyczne. Kiedy jednak armia rosyjska poniosła pierwsze poważne klęski, w ręce Ukraińców trafiły poważne ilości sprzętu. Posiłkując się tu słynną stroną Oryxa, można powiedzieć, że do chwili obecnej Ukraińcy zdobyli przynajmniej 546 czołgów, nie licząc innych pojazdów opancerzonych i nieopancerzonych.

W rezultacie wprowadzenia do służby dużej ilości zdobycznego sprzętu Ukraińcy stanęli przed poważnym problemem. Skoro i my i oni używamy takich samych pojazdów, to jak rozpoznać, kto jest kim? Prawidłowe rozpoznanie przeciwnika to kwestia życia i śmierci na polu bitwy. Potrzebny był więc jasny i czytelny symbol, łatwy do naniesienia w warunkach polowych.

"Dosyć egzotycznie oznaczony T-84:" chodzi o krzyże na wieży - podobne stosowali Niemcy w czasie II Wojny Światowej


Sięgnięto po krzyże greckie, zarówno w ich klasycznej formie, jak i tej znanej ze wspomnianego orderu. Prosty „+” jest nie do pomylenia z literą „Z”, obecnie najczęściej wykorzystywaną przez Rosjan do oznaczania swoich pojazdów biorących udział w „specjalnej operacji wojskowej”, czyli rosyjskiej inwazji. Używając krzyża, rozwiązano bardzo istotny problem wojskowy, jednocześnie sięgając do ukraińskich tradycji narodowych.



Dlaczego jednak czasem stosuje się formę „klasyczną”, a w innym wypadku gammadię? Na to pytanie nie znajduję odpowiedzi, tak samo, jak nie potrafię wyjaśnić jedynego (na razie) udokumentowanego wypadku oznaczenia ukraińskiego czołgu aż 3 wariantami krzyży. Tylko twórcy tych oznaczeń potrafią wyjaśnić motywy stojące za dokonaniem takiego czy innego wyboru. Warto jednak przy tym zauważyć, że w znaczącej większości wypadków na pojazdach ukraińskich widzimy „pełny” krzyż grecki. Zdjęcia dostępne w mediach społecznościowych wskazują także na to, że symbol ten stał się standardowym sposobem oznaczania pojazdów wykorzystywanych przez armię ukraińską, i jest nanoszony m.in. na pojazdy dostarczone z zachodu.

Podsumowanie

Patrząc na całą sprawę z pewnego dystansu, łatwo dostrzec perfidię rosyjskiej propagandy. Symbol występujący w historii świata od stuleci usiłowali nazwać „nazistowskim”, odmawiając równocześnie Ukraińcom prawa do czerpania z własnej bogatej kultury. Obecnie Rosjanie walczą nie z jakimiś „ukronazistami”, tylko z obywatelami i obywatelkami Ukrainy, bijącymi się o wolność swojego państwa bestialsko napadniętego przez silniejszego sąsiada. Wystarczy zresztą przypomnieć, w jaki sposób działają Rosjanie, by bez pudła wskazać, która z walczących stron zasłużyła na zestawienie jej razem z nazistami.




-------------












Cmentarz wojskowy w Gdańsku,
przy ul. Generała Henryka Dąbrowskiego 2:

groby polskiego ruchu oporu

to naprawdę fatalnie, że krzyże zastosowane na grobach wojskowych w Gdańsku przypominają herb niemieckiego zakonu krzyżackiego

to wygląda jak takie oznaczenie:

"tego to my załatwiliśmy.."
"tego też my załatwiliśmy"
"tego też my..."

"tego też..."

foto z mojego posta: Strach (Malbork)

Różne cmentarze wojskowe i groby żołnierskie:

Stary Cmentarz w Wejherowie:

Powstańcy Warszawscy:

Mełno:

Powązki i inne:

Wszędzie jest tarcza na krzyżu, tylko w Gdańsku jest krzyż na tarczy.

Logo, a może logo?

Specyficzne opracowanie graficzne danego tematu.

Specyficzne graficzne opracowanie danego tematu.

Białe krzyże w herbie wielkim Gdańska:

Logo gdańskiego ZDiZ w 2012 roku z niedomówionymi, "pustymi" w środku krzyżami

- logo obecnie jest zmienione, podobnie jak nazwa: z ZDiZ na GZDiZ

wydaje mi się, że tu krzyże niezachowują proporcji względem tarczy, wyglądają jak znaki plus... są bardzo małe podobnie jak i korona 

a co to??

Wolne Forum Gdańsk nie działa????

ostatni raz zaglądałem tam w lipcu 2024...

herb Oliwy

"W latach 1999-2017 Gdański Zarząd Dróg i Zieleni funkcjonował pod nazwą Zarząd Dróg i Zieleni w Gdańsku"

ZKM gdański teraz nazywa się ZTM i logo na stronie jest bliźniacze do loga GZDiZ

nie działa również strona ZKM:    http://www.zkm.pl/patroni 

teraz patroni tramwajów są tu:            www.gdansk.pl/patroni

honorowi obywatele Gdańska razem z Hitlerem i Forsterem - tu: 

gdansk.pl/rada-miasta-gdanska/honorowi-obywatele-gdanska,a,538

trzeba kliknąć odpowiedni odnośnik...

Mój tekst z 2012 roku:

Historyczny tramwaj gdański w barwach Wolnego Miasta Gdańska z niemieckimi napisami w 2013 roku:

za: gdańsk.pl

DWF Tw245 „Bergmann” z 1927 roku

Tramwaj wyprodukowany został przez Gdańską Fabrykę Wagonów (obecnie teren Stoczni Remontowej) w 1927 roku. Łącznie zamówione zostały wówczas 24 takie tramwaje, o numerach 245-268.

Ta seria tramwajów zgodnie z ówczesnymi gdańskimi standardami posiadała oznaczenie Tw245, jako połączenie słowa „Triebwagen (Tw)” (wagon silnikowy) oraz numeru pierwszego wagonu z serii.Tramwaje Bergmann pracowały do 1973 roku

Tramwaje Bergmann, jako seria dość liczna, przetrwały II wojnę światową i służyły w ruchu liniowym do 1973 roku, przechodząc w międzyczasie wiele modernizacji z użyciem elementów z nowszych wagonów generacji N.

Jedyny zachowany egzemplarz typu Tw245, o numerze 266, kilkanaście lat po wycofaniu z ruchu doczekał się odświeżenia pod koniec lat 80. XX w. kiedy to przywrócono mu wygląd zbliżony do historycznego. Od tego czasu zasila historyczną flotę pojazdów Gdańskich Autobusów i Tramwajów.

- Nasz Bergmann nigdy wcześniej nie przeszedł gruntownego remontu. Wszelkie prowadzone dotąd naprawy miały charakter bieżący i charakteryzowały się niewielkim zakresem prac. Wiele elementów wyposażenia pochodziło z tramwajów generacji N, jako efekt unowocześnień jeszcze z czasów jego eksploatacji liniowej - mówi prezes GAiT, Maciej Lisicki. - Remont kapitalny był niezbędny, by ten blisko stuletni unikatowy pojazd mógł cieszyć gdańszczan swoją obecnością przez kolejne dekady.

Niezmiernie pracochłonnym i skomplikowanym procesem było opracowanie wytycznych i dokumentacji niezbędnej do podjęcia remontu. 

Głównymi osobami odpowiedzialnymi za opracowanie dokumentacji historycznej byli śp. Mariusz Uziębło - niekwestionowany znawca historii gdańskiej komunikacji tramwajowej oraz Cezary Kamiński motorniczy GAiT i prezes, zaangażowanego w projekt, Stowarzyszenia Grupa Tramwajowo-Autobusowa WPK GG.

- Informacji źródłowych szukaliśmy w wydawnictwach tematycznych sprzed lat, w zbiorach fotografii, w rozmaitych fotogaleriach internetowych, czy porównując tramwaje z podobnej epoki w innych miastach. Niezbędne było przygotowanie nowych rysunków technicznych, spisanie wszystkiego w punktach, a potem nadzór nad realizowanymi pracami. Ten skomplikowany i wyjątkowy w swojej skali projekt wymagał nieustannych konsultacji także na etapie realizacji - mówi Cezary Kamiński.

2020 rok - kolejne gdańskie tramwaje w barwach WMG:

2025 r.

Lwy z herbu WMG na tym tramwaju z daleka wyglądają jak dwa rogate diabły, które właśnie wynoszą (kradną) gdański herb...... czyż nie?

Już zupełnie tak na marginesie warto zauważyć, że obecnie miasta przechodzą z historycznych herbów na proste, nijakie i często nieładne "loga" - jak np. w Poznaniu (udało się zablokować) i w Gdańsku, ale nie tylko,

tutaj jednak widzimy, że historyczne herby i historyczność w ogóle są "w cenie"... 

ale logo GZDiZ też nie jest "historyczne".... bo to logo dla WSPÓŁCZESNEGO Gdańska??

Bardzo duża uwaga poświęcona została także detalom, które mają ogromne znaczenie dla wartości historycznej zabytku. Odtworzone od zera zostały takie elementy wyposażenia, jak m.in. kinkiety lamp, kierunkowskazy, wycieraczki, tabliczki znamionowe i opisowe, oświetlenie ekspozytorów liniowych, gniazda prądu do wagonu doczepnego, czy odbierak prądu, na podobieństwo tych oryginalnych.

- Zakres prac był bardzo szeroki. Ponadto musimy zdawać sobie sprawę, że tramwaj ten to blisko stuletni pojazd historyczny. Nie ma już na rynku części zamiennych do takich tramwajów – zaznacza Maciej Lisicki. - Prace przy nim, w tym tworzenie poszczególnych części wyposażenia miały charakter rękodzieła i rzemiosła. Wszystkie detale dorabiane były ręcznie.

O taką Polskę walczyliśmy?

-----------

wydarzenia.interia.pl/ukraina-rosja/news-tajemniczy-znak-na-ukrainskich-pojazdach-to-nie-przypadek,nId,7756602#utm_source=paste&utm_medium=paste&utm_campaign=chrome

hrabiatytus.pl/2023/02/06/krzyz-propaganda-i-ukrainskie-czolgi/

credo.pro/pl/2022/09/329315

grób inki i zagończyka - Szukaj w Google

groby wojskowe na cmentarzu - Szukaj w Google

Argo ✅ Przełożyłem kartę w kalendarzu... ⭐ NEon24

Prawym Okiem: Przykrywka dla WMG

Prawym Okiem: von Winter tramwaje gdańskie

Prawym Okiem: Antypolak patronem szkoły?

Prawym Okiem: Czy Wolne Miasto Gdańsk istnieje?

Prawym Okiem: To było do przewidzenia... niemcy porównują Gdańsk do Krymu

gdansk.pl/wiadomosci/Historyczne-piekno-na-torach-Tramwaj-Bergmann-po-remoncie,a,279205

phototrans.pl/14,630940,0,Bergmann_266.html

trojmiasto.pl/wiadomosci/Poznaj-historyczne-tramwaje-w-Gdansku-n129360.html

commons.wikimedia.org/wiki/File:Insignia_Germany_Order_Teutonic.svg

polecam otagowanie: Gdańsk

Prawym Okiem: Strach (Malbork)

Prawym Okiem: Niemcy w 2019 r

Prawym Okiem: Logo Poznania - małe kroki

Prawym Okiem: Plaga cmentarna

Prawym Okiem: Gdańsk - to separatyzm?

Prawym Okiem: Zamiast Wolnego Miasta Gdańska żądamy używania rozumu

Prawym Okiem

Prawym Okiem: Czy Gdańsk oderwie się od Polski? „To projekt antypaństwowy”

Prawym Okiem: Oktoberfest w Polsce? Od kiedy?

Prawym Okiem: Czym są Prusy Zachodnie?

Prawym Okiem: Germanizacja tylnymi drzwiami - atak na Pałac Młodzieży w Gdańsku

Prawym Okiem: Nasz "Danzing"ich Gdańsk?

Prawym Okiem: Słup z granicy RP i WMG stoi już przy szkole w Gdańsku Kokoszkach

Prawym Okiem: Zygzaki - czerwone z białym

Prawym Okiem: Kto i po co odtwarza stare słupki graniczne?

Prawym Okiem: Słup z granicy RP i WMG stoi już przy szkole w Gdańsku Kokoszkach

Prawym Okiem: Logo, a może logo?

Prawym Okiem: Wyniki wyszukiwania: gdańsk

- ktoś usunął zdjęcia z postów

Prawym Okiem: A więc wojna. Zdublowanie administracji. 

Prawym Okiem: Burmistrz Działdowa uhonorował niemieckich zbrodniarzy

Prawym Okiem: Czy ktoś mi może wyjaśnić...

Strach (Malbork)

Znowu Historia Skarszew... polecam samodzielnie odkryć rebusy w tekście.



przedruki



Dziennik Bałtycki...

Pomorze: Madonna, co Polaków nie lubi, czyli o przedmiotach ze złą energią i klątwach

Grażyna Antoniewicz

26 października 2012




Strach jest uczuciem, który towarzyszy nam od zawsze. Czasami po prostu jak dzieci lubimy się bać. I pewnie dlatego krąży tak wiele mrocznych legend i opowieści. Czy na Pomorzu spotkamy przedmioty o złej energii lub takie, na których ciąży klątwa? Historycy oficjalnie tych opowieści nie potwierdzają. Z uśmiechem traktują je jako legendy. Legendy niekiedy bardzo piękne.




Nawet dzwony nie biły

Jak wieść gminna niesie, klątwę nałożono na nagrobek gdańskich burmistrzów Leszkowa i Hechta, zamordowanych przez Krzyżaków w kwietniu 1411 roku. Do zbrodni doszło gdyż władze Gdańska obstawały przy zwierzchności Polski nawet na początku 1411 roku, gdy - w wyniku zawarcia pokoju toruńskiego - miasto miało wrócić pod władzę Krzyżaków. Chcąc wymusić posłuszeństwo gdańszczan Krzyżacy nałożyli na miasto ogromny podatek: by go wyegzekwować, gdański komtur zablokował wejście do portu. 6 kwietnia burmistrzowie Konrad Leczkow (Letzkau) i Arnold Hecht oraz rajca Bartłomiej Gross udali się do zamku krzyżackiego w Gdańsku na ucztę, aby wynegocjować warunki ewentualnego porozumienia.


Oczywiście, legenda i literatura dorobiła szczegółowy przebieg uczty, kłótni i następujących po niej tragicznych wydarzeń. Ale co faktycznie wydarzyło się po przekroczeniu przez gdańską delegację bramy zamku - tak naprawdę nie wiadomo. Tak, czy inaczej burmistrzowie i rajca nie opuścili już zamku żywi. Widać w tym niewątpliwie rękę komtura von Plauena młodszego.

Przedstawiciele Rady Miasta i rodziny zaginionych przychodzili codziennie pytać o ich los. Straże udzielały informacji, a to, że delegaci obrazili komtura po pijanemu i teraz siedzą w lochu, a to że popełnili zbiorowe samobójstwo. Ostatecznie ciała ofiar wydobyto po kilku dniach z zamkowej fosy.

Rajca Bartłomiej Gross spoczął w rodzinnym grobie, natomiast obaj burmistrzowie zostali pochowani w Bazylice Mariackiej. Historyczne źródła podają, że pogrzeb odbył się w zupełnej ciszy, bez dzwonów. Miał to być znak trwogi, jaka ogarnęła miasto. Na płycie nagrobnej umieszczono łaciński napis: Hicjacent Honorabiles Viri Conradus Letzkau et Arnoldus Heket, Proconsules Civitatis Dantzke, qui obierunt Feria Secunda post Festum Palmarum, Anno Domini 1411 (Tu leżą czcigodni mężowie Konrad Letzkau i Arnold Heket, burmistrzowie miasta Gdańska, którzy zginęli w poniedziałek po Niedzieli Palmowej, roku Pańskiego 1411). "Orate pro eis" - więc się za nich pomódlmy jak kto umie. Płytę, choć zniszczoną francuskim pociskiem w XIX wieku, oglądać możemy w kościele Mariackim do dziś.

Czy jesteśmy przesądni? Czego boi się Pomorzanin?

- Podobno lud przeklął każdego, kto ośmieli się naruszyć spokój zmarłych męczenników i ruszyć płytę - opowiada Beata Sztyber, historyk sztuki. - To jak klątwa faraona. Spokoju zmarłych nie zakłócił dotąd nikt, tak silna jest obawa przed ową klątwą. Podobno, lepiej jest nawet nie stąpać po nagrobku.

Odbudują wbrew przepowiedni

Także Malbork ma niezwykłą legendę dotyczącą klątwy. Na Zamku Wysokim we wnęce wschodniej elewacji kościoła Najświętszej Matki Boskiej, znajdowała się ogromna, wysoka na osiem metrów figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem na ręku, wykonana ze stiuku. Postać pokryta była mozaiką, którą wykonali mistrzowie z Wenecji i - gdy odbijały się od niej promienie słoneczne - świeciła wszystkimi kolorami tęczy.

- Figura powstała w 1340 roku i od początku była symbolem Zakonu Najświętszej Marii Panny oraz miasta Malborka - opowiada przewodnik i pomysłodawca odbudowy figury Piotr Topolski.

 - Mówiono, że ten kto podniesie rękę na Zakon oraz figurę Najświętszej Marii Panny straci życie. Przykładem jest historia puszkarza. Ponoć, gdy w 1410 roku po zwycięskiej bitwie pod Grunwaldem armia polska oblegała twierdzę, puszkarz Jagiełły wycelował bombardę w figurę Madonny. Nie zdołał jednak odpalić armaty, bo nagle oślepł.

Stara przepowiednia, głosiła, że tak długo, jak długo figura stoi, na tych ziemiach panował będzie język niemiecki, a tereny te pozostaną pod niemiecką kontrolą. Przepowiednia wypełniła się pod koniec drugiej wojny światowej, kiedy to zawaliła się wieża Zamku Wysokiego, a amunicja tam złożona eksplodowała uszkadzając figurę i... skończyło się panowanie niemieckie.
Przed pięcioma laty przewodnicy malborscy założyli stowarzyszenie Mater Dei, które stara się doprowadzić do odbudowania figury, co ma kosztować około miliona złotych. Jak na razie w jej miejscu umieszczono banner i... nic złego się nie zdarzyło.

[odbudowa zakończyła się w 2016 roku - MS]

Klątwa na Gdańsk

Klątwa spocząć może nie tylko na konkretnym przedmiocie, ale także całym mieście. Na Gdańsk przed wiekami nałożył ją sam papież. A tłem tej historii jest wątek miłosny, niczym z "Romea i Julii".

W roku 1498 gdański Romeo (Maurycy Feber) miał lat 26, a Julia (Anna Pilemann)16. Ona była córką bogatego kupca, który wyszykował dla niej największy posag w mieście - 10 tysięcy grzywien. Za te pieniądze można było kupić co najmniej pięć wsi. Toteż koło panny kręcili się liczni zalotnicy. Na hucznym weselu bogatego kupca Jerzego Proite. Anna Pilemann poznała Maurycego najmłodszego syna burmistrza Ferbera. Młody człowiek otrzymał staranne wykształcenie, był też przystojny, choć słynął z porywczego usposobienia i dumy. Niestety Ferberowie i Pilemanowie należeli do dwóch zwalczający się stronnictw. Walka toczyła się o wpływy w Gdańsku i duże pieniądze.

Mimo nienawiści rodów i różnicy wieku między Anną a Maurycym zrodziła się miłość. Zakochani spotykali się w Kościele Najświętszej Marii Panny, gdzie od 25 lat wisiał słynny tryptyk "Sąd ostateczny" - zrabowany przez gdańskiego kapra Pawła Benke. Randki były potajemne - z powodu waśni między Ferberami a Pilemanami. Maurycy szybko oświadczył się dziewczynie. A Anna, choć z pewnymi oporami, wyraziła zgodę.

Zakochany Maurycy przyznał się ojcu do potajemnych zaręczyn. Burmistrz Jan Feber udał się na ulicę Szeroką, do kantoru złotniczego ojca Anny - prosząc o jej rękę dla syna. Otrzymał ostrą odmowę. Gdy Mateusz Pilemann wrócił do domu wybuchła awantura. Anna przyznała się, do zaręczyn. Rodzice bojąc się, że Maurycy może ją wykraść zamknęli pannę w domu. Anna nie wychodziła, nawet do kościoła posyłano ją się pod strażą rodziny. Dziewczę pod kluczem, a narzeczony szaleje. Rozpoczęły się procesy cywilne i kościelne. Ferberowie żądali wydania Anny. Narzeczony napisał skargę do sądu papieskiego w Rzymie. Papież zlecił zbadanie sprawy arcybiskupowi Mediolanu, który zażądał aby zainteresowani stawili się na sąd. Rodziny Plemannów nie zjawiała się jednak! W efekcie papież rzucił więc klątwę na cały Gdańsk. Jest rok 1500, w mieście przestano odprawiać nabożeństwa, zamknięto kościoły, zamilkły dzwony. Mieszkańcy zaczynają protestować. W obawie przed rozruchami Rada Miasta... unieważniła klątwę papieską i nakazała księżom odprawianie nabożeństw.
Przyznaję, nie wiem czy klątwa została cofnięta.
A co z zakochaną parą? Nigdy się już nie spotkali. Ona wyszła za innego, on został biskupem.


Chrystus mrugający

I na koniec, usłyszana od profesora Jerzego Sampa legenda o franciszkaninie ojcu Laurentym, który przed wiekami wyrzeźbił Chrystusa na krzyżu (było to ponoć w 1500 roku). Tłumy biegły do kościoła św. Trójcy w Gdańsku na Starym Przedmieściu, aby podziwiać niezwykłe dzieło. Podobno przenikliwe, wręcz zatrważające spojrzenie ukrzyżowanego, przed którym nie sposób było uciec ani znaleźć schronienia, powalało na kolana nawet zatwardziałych grzeszników. Powtarzano, że gdy brzemienna kobieta spojrzy figurze w twarz, urodzi dziecko o okropnym obliczu. W efekcie ojciec Laurenty przemalował oblicze Chrystusa i "zamknął" mu oczy. Legenda mówi o co najmniej dwóch przypadkach, gdy figura je otworzyła. Pierwszy raz było to przed wojną ze Szwedami, drugi w okresie wojen napoleońskich. Jak było w 1939 - nie wiadomo.

Tak, tak, niemiecki Chrystus z niemieckiego kościoła nie ostrzegł Polaków o podstępnej i krwawej wojnie, jaką im Niemcy zgotowali... 


Klątwa może dotknąć nie tylko pojedyńczego człowieka, co jest nieposłuszny niemieckim planom, ale także większą grupę ludzi - całe miasto, a nawet - kto wie - może cały kraj!

Strach jest uczuciem, który towarzyszy wam od zawsze! I zawsze tu będziem, by karać tych, co podniosą rękę na Zakon (Prawo) ! I wszystkich ogarnie taka trwoga, a nawet dzwony nie będą biły...

Resztę sami sobie przetłumaczycie....

Malbork. Madonna wróciła na swoje miejsce w zamku pięć lat temu. Monumentalny posąg znów króluje nad miastem

Anna Szade

16 kwietnia 2021, 9:11

15-tonowa figura Madonny zburzona w 1945 r. wróciła na miejsce i objawiła się światu wieczorem 16 kwietnia 2016 r. Posąg Najświętszej Maryi Panny, patronki Malborka, znów olśniewa swoim niezwykłym blaskiem.


Efekty działań konserwatorów można podziwiać od pięciu lat. Były możliwe dzięki pozyskanym przez Muzeum Zamkowe w Malborku 19 mln zł z Europejskiego Obszaru Gospodarczego, czyli z funduszy Islandii, Liechtensteinu i Norwegii (85 proc. dofinansowania) oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (15 proc.). Dzięki temu udało się wyremontować wnętrze zniszczonego na początku 1945 r. kościoła Najświętszej Marii Panny oraz odbudować około 8-metrową figurę Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Prace odbyły się też na wieży głównej zamku oraz w Wieży Kleszej i Domku Dzwonnika.


Samo odtworzenie monumentalnej Madonny pochłonęło ok. 1,4 mln zł, z czego 240 tys. zł przekazała Fundacja Mater Dei. Ten wkład wystarczył na zrekonstruowanie oryginalnych elementów figury, czyli tego, czego nie widać z zewnątrz. To, co podziwiamy od kwietnia 2016 r., to ponad 300 tys. elementów mozaiki. I to ona sprawia, że postać jest wyjątkowa w skali świata. Szklane kostki użyte do jego obłożenia sprowadzone zostały z Wenecji, natomiast elementy pokryte złotem wykonane zostały w Gdańsku.


Ale figura Najświętszej Marii Panny to nie tylko ważący ok. 15 ton posąg pokryty barwną mozaiką. To nie tylko dzieło rekonstruktorów z Monument Service, którzy wykonali benedyktyńską pracę. Gdy po 71 latach posąg wracał na swoje miejsce, był także świadectwem współpracy wielu środowisk. To dzięki temu miasto znów ma swój symbol i patronkę.

Mater Dei, dzięki żmudnej pracy, osiągnęła swój cel i spełniła marzenia, które w 2007 r., gdy powstawała malborska fundacja, wydawały się odległe i wręcz nierealne. Dużą rolę w tym dziele odegrali przewodnicy, którzy przez lata cierpliwie opowiadali o idei odbudowy figury kolejnym osobom, które zwiedzały Muzeum Zamkowe.


- To znaczący udział w postaci dotarcia do umysłów milionów turystów oraz propagowania zbiórki funduszy i sprzedaży cegiełek - podkreślają przedstawiciele Fundacji Mater Dei. - Swój wkład mają również przedstawiciele lokalnych władz, instytucji publicznych, Kościoła, przedsiębiorcy, a także pracownicy Muzeum Zamkowego, Malborskiego Centrum Kultury i Edukacji, przedstawiciele mediów i wiele, wiele innych osób.

„Na gruzach pruskiej buty”, czyli zamek 75 lat temu


Madonny nie było, gdy w kwietniu 1946 r. wojewódzki wydział kultury i sztuki zorganizował zjazd referentów kultury i sztuki z całego regionu właśnie w Malborku. Uczestnicy bardzo to przeżywali.

- Dano nam bowiem w ten sposób wszystkim możność obejrzenia kolebki prusactwa i okazji do chwili skupienia nad gruzami przybytku germańskiej kultury, gdzie teraz kultura polska ma się rozrosnąć i rozprzestrzenić – czytamy w relacji z tego wydarzenia w „Dzienniku Bałtyckim” z 28 kwietnia 1946 r.


Jak tamtą rzeczywistość widziano 75 lat temu?


Imponująco i przytłaczająco wyrasta zamek nad brzegiem wolno płynącego Nogatu. W masie spiętrzonych murów i dachów, w tej olbrzymiej górze cegieł potężniało krzyżactwo i żelazną, drapieżną rękę wyciągało po ziemie okoliczne. A teraz pokonany potwór roni gruz tysiącem szerokich nieuleczalnych ran – czytamy w tekście z „DB” pt. „Na gruzach pruskiej buty”.

Uczestnicy tej konferencji zwiedzali zamek. To, co widzieli, mogło robić wrażenie.

- Spod częściowo już uprzątniętych gruzów wyłaniają kształty surowego, ale nierzadko pięknego gotyku. Wszystko jest „strasznie” wielkie i „strasznie” imponujące, ale straszyć naprawdę mogą tu już tylko upiory… - relacjonuje autor na łamach gazety. 

- Niemcy dbali o Malbork i jego zamek, aż do ostatniej chwili. Wzorowo był utrzymany i wzorowo wciąż odnawiany i to tak skrupulatnie, że dziś wygląda prawie jak nowy. Odrzwia, kominki, meble, futryny rekonstruowano i pozbawiano wszelkiej patyny starości. Są tylko obszerne zbiory muzealne, w których starannie posegregowano ułamki i odpryski dawnych autentycznych sprzętów, stiuków, rzeźb i itd.



Być może gdzieś tam podczas wycieczki panie i panowie z wydziałów kultury widzieli również roztrzaskaną Madonnę. I choć wciąż czuć było majestat budowli, to jednak przede wszystkim widać było zniszczenia, które kilkanaście miesięcy od zakończenia walk wciąż robiły wrażenie.

- Jednak zawaliły się mury pod gradem bomb i katusz, a w trawie podworca tkwi parę drewnianych tymczasowych krzyżyków nad grobami poległych tu przed upadkiem fortecy Niemców – czytamy w tekście z „Dziennika Bałtyckiego”.

Co ciekawe, wówczas nie odtworzenie tej niezwykłej budowli było w głowie opiekunów warowni.

Kustoszka skarży się, że dopilnować zamku nie można. Wszelkimi wyrwami wciskają się szabrownicy, rozbijają szafy i skrzynie, które bądź co bądź należałoby przechować, względnie zużytkować. Wojsko otrzymało obiekt przynoszący mu więcej kłopotu niż pożytku. Może po prostu trzeba by wszystko co pozostało, wywieźć do jakichś bardziej zamkniętych muzeów, a ruiny zostawić samym sobie, niech niszczeją, jak zniszczeli ich prusaccy panowie i władcy – czytamy na zakończenie relacji.


Ale sprawy w Malborku potoczyły się inaczej, po gruzach nie ma śladu, a obiektem od 60 lat niestrudzenie opiekuje się Muzeum Zamkowe.

Fundacja Mater Dei zakończyła działalność. To dzięki niej na zamek wróciła Madonna. Przyczyniła się też powstania Muzeum Miasta Malborka

Anna Szade

20 maja 2023, 19:54

Fundacja Mater Dei formalnie kończy działalność. To dzięki uporowi członków organizacji do zamku po latach wróciła figura Madonny z dzieciątkiem. Podczas spotkania, które odbyło się w piątek (19 maja) w Karwanie, wspominali, jak trudne to było zadanie i jak wiele osób było w nie zaangażowanych. Ale to nie jedyne ich dzieło w Malborku.

Fundacja Mater Dei kończy działalność. To dzięki nim wróciła Madonna


Któż choć raz w życiu nie krzyknął „O Mater Dei”, bo przecież wzywa się Matkę Boską w trudnych chwilach. W Malborku ma to jednak zupełnie inne znaczenie. Kojarzone jest od razu z Fundacją Mater Dei, której udało się doprowadzić do końca odtworzenie zamkowej figury Madonny z dzieciątkiem, patronki miasta. Wdzięczność za to dzieło zostanie, nawet jeśli organizacja po 16 latach zdecydowała się zakończyć działalność.

W piątek, być może po raz ostatni w tak licznym gronie, zebrały się osoby, które angażowały się w działalność Fundacji Mater Dei.


19 maja to dla nas ważna data, bo to dla nas dzień, w którym symbolicznie zamykamy projekt „Fundacja Mater Dei”. Ładniej to brzmi niż zwyczajne „kończymy działalność

– przyznał Andrzej Panek, wiceprezes fundacji.

Zebrani chwilą ciszy uczcili pamięć osób, które odeszły, a były zaangażowane w działalność organizacji.

- To Arkadiusz Binnebesel, dobry duch fundacji, osoba, która zawsze była blisko zamku. Bardzo czekał na odsłonięcie figury, niestety to się nie udało. Trzeba też wspomnieć o Januszu Hochleitnerze, wicedyrektorze Muzeum Zamkowego, Bodo Rueckercie, który przed wojną urodził się w Malborku. Bardzo często nas odwiedzał i był inicjatorem zbiórek. Bogdan Śliwiński, który nam pomagał przecierać różne szlaki – wyliczył Andrzej Panek.

Na tej liście jest również Barbara Górnik. Była jedną z tych osób, które sprzedawały cegiełki na odbudowę figury.


Jak pomyślę o Mater Dei, to do tej pory widzę Basię, która siedzi przy stoliku i przepięknie czaruje turystów, opowiadając o naszej Madonnie. Będę miał w pamięci ten obrazek do końca życia, bo potrafiła sprzedawać te cegiełki jak dobry kupiec – wspomniał Krzysztof Sikora, prezes Koła Przewodników Malborskich.



To właśnie członkowie tej organizacji przed laty zainicjowali powstanie Mater Dei.

- Koło Przewodników Malborskich bez bicia przyznaje się, że fundacja jest naszym dzieckiem – żartował Krzysztof Sikora.

Figura Marii z dzieciątkiem stanęła, ale nie było łatwo


Ale na początku tej długiej drogi jeszcze nikomu nie było do śmiechu.

Kiedy powstawała fundacja, wschodnie zamknięcie kościoła zamkowego Najświętszej Marii Panny miało pustą blendę, która została odtworzona w czasie odbudowy w latach 1964-68.

Chyba gorsze od rekonstrukcji figury było jednak przekonanie do tej idei szefostwa Muzeum Zamkowego, gospodarzy zabytkowego obiektu.

- To było trudne zadanie, ponieważ wola tych, którzy mogli podjąć decyzję, nie była do końca jasna i wyrażana w sposób zdecydowany na tak. Najpierw trzeba było więc uzyskać akceptację, a potem pozyskać środki – opowiadał Bernard Jesionowski.


Logo fundacji to dzieło Krystyny Jarosławskiej z Warszawy, która pojawiła się na piątkowym spotkaniu. To wielkie „M” nie pojawiło się na banerze, który 9 września 2009 r. został powieszony w blendzie kościoła jako zapowiedź powrotu Madonny. Umieszczane było jednak na wszystkich materiałach, jakie firmowała fundacja.

Baner wisiał aż do zimy 2015 r., gdy rozpoczęły się prace. Ten czas pokazuje, jak wielkim wyzwaniem było to dzieło. Angażował się w to przedsięwzięcie m.in. Bruno Plater, wówczas wielki mistrz zakonu krzyżackiego. Fundację wsparli także członkowie zakonu Joannitów.

- Pieniądze tak szybko nie spływało, a koszty, jakie wstępnie szacowaliśmy poszły bardzo, bardzo w górę – przyznał Bernard Jesionowski.

Madonna olśniewa pięknem od siedmiu lat. Fundacja ich nie przespała

Figura składa się m.in. z elementów, które przez lata przechowywano w muzeum. Były mocno pouszkadzane, poobtłukiwane, trzeba było je zrekonstruować. Odtworzono też pierwotny kształt oryginalnej mozaiki.

- To udało się na podstawie zachowanych zdjęć kształtu teserów. Ci, którzy pracowali przy układaniu mozaiki, docinali poszczególne szkiełka do kształtu, jaki mieli z dokumentacji fotograficznej – zwrócił uwagę prezes Mater Dei.

Teraz aż trudno uwierzyć, że figura stoi od siedmiu lat.

Zachodzi pytanie, czy warto było. Sądzę, że warto. Dowodem na to są wypowiedzi turystów, którzy bardzo pozytywnie odnoszą się do powrotu Madonny na swoje miejsce. Doceniają olbrzymi wysiłek, jaki został włożony przez polskich konserwatorów i pracowników Muzeum Zamkowego. To też jest dobitnie widoczny przykład, w jaki sposób można pięknie odbudowywać zniszczone zabytki. Chciałbym w imieniu wszystkich przewodników serdecznie podziękować osobom zaangażowanym w działalność fundacji, bo dzięki temu mamy co pokazywać turystom na ścianie – przyznał Krzysztof Sikora

Madonnę można oglądać w Malborku od 16 kwietnia 2016 r.

- Wtedy mogliśmy skończyć działanie fundacji. Ale później namówiliśmy Radę Miasta, by zgodziła się na powstanie Muzeum Miasta Malborka. Później pomogliśmy w przygotowanie pierwszych wystaw. To była już trochę taka indywidualna pomoc. Trzy osoby, które były w zarządzie fundacji, znalazły w Radzie Muzeum. Pomagaliśmy w wymyśleniu wystaw. Pierwsza była o mieszkańcach Malborka. Druga wystawa o plebiscycie w 1920 r. w Malborku i trzecia wystawa poświcona została Stalagowi XXB. Tematowi, który nie istniał w polskiej historiografii – wyliczał Bernard Jesionowski.


Ważnym wydarzeniem było pozyskanie do muzealnej kolekcji unikalnego na skalę światową malowidła ściennego z budynku mieszczącego izbę mieszkalną jeńców angielskich pracujących w komandzie roboczym. Zdjęte ze ściany malowidło po umieszczeniu w kasecie trafiło do zbiorów Muzeum Miasta Malborka.


Niewątpliwym sukcesem było to, że dzięki muzeum i fundacji ukazała się pierwsza publikacja w Polsce o Stalagu XXB – podkreślił prezes Jesionowski.

Szacunek za wielkie dzieło. Pomysły na nową drogę dla członków fundacji Fundacja Mater Dei w 2016 r. otrzymała najwyższe malborskie odznaczenie, czyli tytuł „Zasłużony dla Miasta Malborka”.
- Podziękował nam również wielki mistrz zakonu krzyżackiego, który był emocjonalnie związany z odbudową – przypomnieli członkowie fundacji.

Właściwie wszyscy goście, którzy uczestniczyli w piątkowym spotkaniu, a byli to m.in. przedstawiciele Muzeum Zamkowego, władz Malborka, powiatu malborskiego, lokalnego biznesu powtarzali: „Szkoda” i „Potrzeba, byście stworzyli coś nowego”.

Pojawiły się nawet pierwsze propozycje. To działanie na rzecz poprawy niedoszacowanego finansowania z malborskiej kasy miejskiego muzeum.


Ale rzucono też członkom fundacji dużo poważniejsze wyzwanie. Janusz Trupinda, dyrektor Muzeum Zamkowego, obdarował członków zarządu upominkami, które mogłyby być dla nich inspiracją. To katalog zabytków ruchomych, które zostały przez zamek utracone bądź zostały rozproszone w wyniku drugiej wojny światowej.


Od 6 lat intensywnie pracujemy nad dokumentacją wszystkich naszych strat wojennych i zabytków rozproszonych. Udało nam się zebrać materiał dotyczący malarstwa, rysunku i grafiki. Nie wiemy, ile tego było przed wojną w zamku. Szacujemy, ze blisko 100 tys. zabytków się tu znajdowało – mówił Janusz Trupinda.


Na czym miałby polegać ewentualny wkład członków Mater Dei?

- Przed nami proces powolnego odzyskiwania, rozmów, by te zabytki się u nas znalazły. Niektóre będziemy musieli po prostu kupić, nie wszystkie da się wycofać z aukcji. I tu będą potrzebne fundusze i tu będzie potrzebny nowy byt społeczny, który nas w tym wesprze, bo nie wszystko jesteśmy w stanie zrobić jako muzeum – przyznał dyrektor Trupinda.


Czy tak się stanie?


Tak zacni członkowie fundacji podejmą się innych wyzwań, będzie na to na pewno i czas i środki – stwierdził Jakub Uzdowski, który sprawuje prawną opiekę nad Mater Dei.

Ale na razie, jak ustaliliśmy, wszyscy chcą przede wszystkim odsapnąć i nacieszyć się efektami swojej pracy.

Już zadbali, by to, co zostanie po likwidacji organizacji, trafiło do obydwu muzeów. Natomiast tablica, która znajduje się na placu kasowym, upamiętniająca dzień odsłonięcia Madonny i wkład Mater Dei w rekonstrukcję, znajdzie się pod skrzydłami przewodników.

To dowód naszej historii i naszego istnienia – podkreślił Andrzej Panek.

Ja rozumiem, że Malbork długi czas był we władaniu krzyżaków, ale czy naprawdę logo fundacji musi być oparte o krzyżacki herb - a nawet pawęż - tarczę krzyżackich piechurów??

Nie ma jakiś polskich odnośników, albo chociaż - jakiś uniwersalnych, nietrącących niemczyzną??

Pawęż (pawęza) (z wł. pavese) – rodzaj wielkiej (do 1,9 m wys.), prostokątnej tarczy drewnianej, często bogato zdobionej malowidłami. Wprowadzona powszechnie do uzbrojenia ok. XIV wieku. Do XVI wieku była popularnym typem uzbrojenia piechoty,


Nazwa pochodzi od włoskiego miasta Pawia, gdzie tarcza miała pojawić się przywieziona przez najemnych rycerzy walczących w szeregach zakonu krzyżackiego,

W Europie wschodniej pojawiła się w wieku XIII na terenach Mazowsza, Prus i Litwy jako tarcza jazdy, ale później częściej posługiwała się nią piechota; użyteczna była w szczególności przy oblężeniach, jako osłona kuszników, a następnie zbrojnych posługujących się prymitywną bronią palną.

Kształt zbliżony do pawęży mają tarcze zabezpieczające policję podczas starć z demonstrantami.

Pawęż w kształcie trapezu, przy czym górna krawędź szersza od dolnej; wszystkie rogi delikatnie zaokrąglone. Przez środek tarczy przebiega wypukły, wzmacniający grzbiet. Tło pokryte białą farbą, na nie naniesiony czarny krzyż o rozszerzających się końcach ramion, wzdłuż krawędzi czerwona obwódka.

Waga: 4,2 kg

Pawęż zrobiona jest listew drzewa lipowego i wyklejana grubym płótnem lnianym. Strona zewnętrzna malowana farbą klejową (dwie warstwy) na kredowej zaprawie. Strona wewnętrzna wyklejona świńską skórą zawiniętą na krawędziach. Uchwyt składał się pierwotnie z dwóch żelaznych uchwytów (imaczy); obecnie zachowany tylko jeden. Stwierdzono wielokrotne ręczne reperacje obiektu, zewnętrzną warstwę farby określono na XIX wiek.

W zbiorach Muzeum Wojska Polskiego od 1945 roku

dziennikbaltycki.pl/pomorze-madonna-co-polakow-nie-lubi-czyli-o-przedmiotach-ze-zla-energia-i-klatwach/ar/685187

malbork.naszemiasto.pl/malbork-madonna-wrocila-na-swoje-miejsce-w-zamku-piec-lat/ar/c15-7656197

malbork.naszemiasto.pl/fundacja-mater-dei-zakonczyla-dzialalnosc-to-dzieki-niej-na/ar/c1-9330051


Pawęż krzyżacka (trapezowata) – Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie
Pawęż (tarcza) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Prawym Okiem: Plaga cmentarna

16 kwietnia – Wikipedia, wolna encyklopedia