Sławomir Matuszak
Analizy
2020-11-12
6 listopada premier Denys Szmyhal podczas prezentacji wyników audytu gospodarczego Ukrainy poinformował, że z własności państwowej zniknęło 5 mln ha gruntów rolnych. Tym samym potwierdził on słowa szefa Państwowej Służby Ukrainy ds. Geodezji, Kartografii i Katastru (dalej: Państwowej Służby Katastru, PSK) Romana Łeszczenki, który w serii wywiadów pod koniec października informował, że większość państwowej ziemi rolnej została w nielegalny sposób sprywatyzowana.
Z wyliczeń PSK wynika, że po przekazaniu samorządom w wyniku reformy decentralizacji w latach 2018–2020 ok. 4 mln ha ziemi, zamiast deklarowanych 6,4 mln ha ziemi rolnej, w rękach państwa znajduje się zaledwie 750 tys. ha. Brakujących ponad 5 mln ha (ponad 50 tys. km², 8% terytorium kraju) zostało, według Łeszczenki, w sposób nielegalny sprywatyzowanych na skutek procesu, który trwał przez co najmniej kilkanaście lat i polegał na przekazywaniu w prywatne ręce niewielkich, maksymalnie dwuhektarowych działek. PSK przekazał organom ścigania dokumenty o naruszeniach w ponad 300 sprawach oraz zapowiedział opracowanie procedur prawnych umożliwiających przywrócenie nielegalnie nabytej ziemi własności państwowej.
KomentarzPaństwowa Służba Katastru zajmuje się ewidencją gruntów (w tym rolnych) i do niedawna miała opinię jednej z najbardziej skorumpowanych instytucji na Ukrainie. Łeszczenko, który objął jej kierownictwo w czerwcu br., rozpoczął audyt systemu rejestracji oraz inwentaryzację ziem rolnych. W trakcie kontroli ujawniono szereg rażących naruszeń, m.in. okazało się, że niekontrolowany dostęp do rejestru miały osoby trzecie, które mogły w nim dokonywać dowolnych modyfikacji, np. zmieniać docelowe przeznaczenie danej działki. Obecnie udało się przywrócić pełną kontrolę nad rejestrem, zapowiedziano także przeprowadzenie prac nad przygotowaniem mapy lotniczej całego kraju, co ułatwi monitorowanie wykorzystania ziemi zgodnie z jej przeznaczeniem.
W ramach tzw. bezpłatnej prywatyzacji przewidzianej przez kodeks ziemski z 2001 r. (ustawę regulującą prawo własności gruntów rolnych) teoretycznie każdy obywatel Ukrainy ma prawo do uzyskania sześciu działek o różnym przeznaczeniu i o łącznym obszarze około 6 ha.
W praktyce proces ich przyznawania był całkowicie nietransparentny i zależał od decyzji urzędników PSK na szczeblu centralnym oraz w jej oddziałach regionalnych. Ponadto brak działającego systemu weryfikacji beneficjentów kodeksu powodował, że jedna osoba mogła nabywać wiele działek, kwitł także proceder przekazywania ziemi podstawionym osobom.
Dla przykładu: według słów Łeszczenki 80 tys. ha ziemi w obwodzie winnickim trafiło do przedstawicieli pięciu powiązanych ze sobą rodzin. Prywatyzowano też ziemie mające korzystną lokalizację, np. wokół Kijowa czy w pasie nadmorskim obwodu odeskiego, a potem zmieniano ich przeznaczenie z rolnego na budowlane.
Dotyczyło to także obszarów, na których znajdują się surowce naturalne (np. gaz, rudy tytanu czy bursztyn). W latach 2013–2020 miano w ten sposób przekazać obywatelom 700 tys. ha, co znajduje potwierdzenie w dokumentacji (choć w tysiącach przypadków miały miejsca nadużycia), natomiast w rejestrze brakuje informacji o ponad 5 mln ha sprywatyzowanych przed 2013 r. Do momentu przeprowadzenia cyfryzacji papierowych dokumentów z tego okresu nie można stwierdzić, w czyje ręce trafiły.
Szef PSK nie wymieniał nazwisk, twierdził tylko, że Służba była kierowana przez „grupę doniecką”, a po 2014 r. „grupę winnicką”. Można to rozumieć jako oskarżenie pod adresem byłego prezydenta Wiktora Janukowycza (pochodzącego z Doniecka) oraz Petra Poroszenki i byłego premiera Wołodymyra Hrojsmana (związanych z Winnicą). Poza władzami centralnymi w proceder ten byli zamieszani także przedstawiciele regionalnych elit w poszczególnych obwodach.
5 mln ha to obszar nieco większy niż terytorium Słowacji. Zaskakujące jest więc to, że informacje Łeszczenki nie wywołały większej burzy politycznej. Może to świadczyć o tym, że w proceder prywatyzacji ziemi była zamieszana większość ukraińskiego establishmentu politycznego, w tym przedstawiciele większości partii opozycyjnych (w szczególności Europejskiej Solidarności i Opozycyjnej Platformy – Za Życie).
Biorąc pod uwagę niewydolność i stopień skorumpowania tamtejszego wymiaru sprawiedliwości, można mieć poważne wątpliwości, czy osoby uczestniczące w nielegalnej prywatyzacji zostaną pociągnięte do odpowiedzialności. Nie wiadomo też, w jaki sposób państwo będzie próbowało odzyskać sprywatyzowaną ziemię. Łeszczenko proponuje, aby sprawy te miały skróconą procedurę rozpatrywania przez Wyższy Sąd Antykorupcyjny. Ich potencjalnie duża liczba może jednak spowodować całkowity paraliż tego organu.
10 największych użytkowników gruntów rolnych na Ukrainie w 2021 r.07 października 2021
Niedawny
ranking opublikowany przez
Latifundist.com przedstawia listę 10 największych gospodarstw rolnych na Ukrainie pod względem powierzchni użytków rolnych w 2020 roku. W porównaniu z ubiegłorocznym rankingiem łączna powierzchnia użytków rolnych kontrolowana przez 10 największych ukraińskich agroholdingów pozostała niemal taka sama i wynosi 2,65 mln ha.
Miejsce nr 8 zajęła jednak nowa firma na liście, Agrarian Systems Technologies (AST), której w latach 2019-2020 udało się zwiększyć powierzchnię swoich gruntów rolnych z 40 000 hektarów do 150 000 hektarów. Kernel, nr 1 w rankingu, zmniejszył swoją działalność rolniczą o 20 000 hektarów w porównaniu z 2019 r. i uprawiał łącznie 510 000 hektarów w 2020 r.
Główne obszary działalności: produkcja zbóż i nasion oleistych; Produkcja mleczarska
10 firm kontrolujących grunty orne na Ukrainie w 2023 r.
Najwięksi posiadacze ziemscy są mieszanką oligarchów i różnych zagranicznych interesów, głównie europejskich i północnoamerykańskich.
Przedsiębiorstwa te są spółkami holdingowymi i zazwyczaj prowadzą swoją działalność za pośrednictwem spółek zależnych. Dziesięć największych z nich wymieniono w tabeli 1.
Oligarchowie
Kontrolując 582 062 hektary, Kernel jest największym posiadaczem ziemskim, a także największym producentem i eksporterem oleju słonecznikowego.
Jego właściciel, Andrij Werewski, jest 16 najbogatszym człowiekiem na Ukrainie.
UkrLandFarming jest drugim co do wielkości posiadaczem ziemskim z 403 370 hektarami. Założona przez oligarchę Olega Bachmatiuka, który w 2016 r. był 28 najbogatszą osobą na Ukrainie i od tego czasu stracił wiele swoich ziem i aktywów w wyniku aneksji Krymu przez Rosję, specjalizuje się w produkcji zboża, jaj, mleka i mięsa.
Trzecim co do wielkości posiadaczem ziemskim, posiadającym 360 238 hektarów, jest MHP, największy producent i eksporter kurczaków na Ukrainie.
Został założony przez obecnego dyrektora generalnego, Jurij Kosiuk, dziesiąta najbogatsza osoba w kraju.
Posiadająca 264 270 hektarów Astarta jest największym producentem cukru na Ukrainie, a także prowadzi działalność w przemysłowej produkcji mleka i przetwórstwie soi.
Jej założyciel i obecny dyrektor generalny, Wiktor Iwanczyk, jest 95 najbogatszą osobą w kraju.
Założyciel Nibulonu, Ołeksij Wadaturski, był 24 najbogatszą osobą na Ukrainie, ale zmarł w lipcu 2022 r. w wyniku rosyjskiego ataku rakietowego.
Nibulon uprawia zboże na eksport na 82 500 hektarach.
System Capital Management (SCM) jest głównym holdingiem finansowym i przemysłowym kontrolowanym przez najbogatszego człowieka na Ukrainie, Rinata Achmetowa.
SCM jest właścicielem różnych rolniczych spółek zależnych, w szczególności HarvEast, która produkuje pszenicę, słonecznik, rośliny strączkowe, kukurydzę i bydło. Firma zarządza 26 000 hektarów ziemi, tracąc kontrolę nad ponad 100 000 hektarów w wyniku wojny.
Firmy zagraniczne
Kilka zagranicznych firm skonsolidowało niektóre z największych użytków rolnych kraju. Trzy największe z nich to:
Piątym co do wielkości posiadaczem gruntów w kraju, posiadającym 290 749 hektarów, jest NCH Capital, amerykańska firma private equity, która inwestuje w imieniu czołowych amerykańskich funduszy emerytalnych, fundacji uniwersyteckich i fundacji.
Działa na Ukrainie za pośrednictwem firmy AgroProsperis.
PIF Saudi, należąca do Sovereign Fund of Saudi Arabia, prowadzi działalność na 228 654 hektarach za pośrednictwem Saudi Agriculture and Livestock Investment Company ("SALIC") i jej spółki zależnej.
TNA Corporate Solutions, inna firma z siedzibą w USA, jest własnością amerykańskiego biznesmena Nicholasa Piazzy. Kontroluje 295 624 hektarów poprzez kilka spółek zależnych, w tym Pivden Agro Invest, Podillya Agroproduct, Hetmanske i Prydniprovske. Większość gruntów dzierżawionych przez TNA pochodzi z transferów z UkrLandFarming dokonanych w ostatnich latach
tekst oryginalny:Top 10 Ukrainian agricultural land users 2021
07 October 2021
A recent
ranking published by
Latifundist.com presents the list of Ukraine’s top 10 agroholdings based on farmland area under operation in 2020. As compared to the previous year’s ranking, the total farmland controlled by Ukrainian 10 largest agroholdings has remained nearly the same and stands at 2.65 million hectares. However, place No. 8 was taken by a new company on the list, Agrarian Systems Technologies (
AST), which managed to increase its farmland 40,000 hectares to 150,000 hectares in 2019-2020.
Kernel, No.1 in the ranking, reduced its farmland operations 20,000 hectares as compared to 2019 and farmed a total of 510,000 hectares in 2020.
Name --- Ultimate beneficial owner ----Registered office -----Farmland in 2019
'000 ha ----------- Farmland in 2020, '000 ha
1
Kernel Andriy Verevskyi Luxembourg City, Luxembourg 530 510
Main activities: crop production, sunflower oil production
2
UkrLandFarming Oleg Bakhmatyuk Nicosia, Cyprus 500 475
Main activities: crop production; meat, milk and egg production
3
MHP Yuriy Kosiuk Nicosia, Cyprus 370 370
Main activities: crop production; livestock production; poultry production; meat processing, biogas production
4
Agroprosperis (New Century Holding) George Rohr, Maurice Tabasinik New York CIty, New York, USA 300 300
Main activities: grains and oilseeds production
5
Astarta-Kyiv Viktor Ivanchyk Amsterdam, The Netherlands 235 243
Main activities: crop, sugar and dairy production; livestock production; biogas production
6
Continental Farmers Group SALIC Ternopil, Ukraine 195 195
Main activities: crop and potato production; grain storage; seed production
7
Epicentr Agro Oleksandr Gerega, Galyna Gerega Kyiv, Ukraine 160 160
Main activities: crop, livestock and dairy production; grain storage; flour and cereals production
8 Agrarian System Technologies (
AST) Dmytro and Tetiana Kolesnyk Kyiv, Ukraine 110 150
Main activities: crop production
9
HarvEast Rinat Akhmetov, Vadym Novynskyi Donetsk, Ukraine 127 127
Main activities: crop and livestock production; grain storage; mixed fodder production; seed production