przedruk: https://www.facebook.com/geohazards/
Rzeźba Wielkopolski
Krajobraz wysoczyzn morenowych w Wielkopolsce jest raczej mało urozmaicony. Przemierzając tę część Polski samochodem, za oknami widzimy lekko pofałdowany teren rolniczo-leśny. Największym urozmaiceniem są rynny polodowcowe oraz ciągi większych pagórków, tradycyjnie, jeszcze od czasów badań pruskiej służby geologicznej, wiązane z głównymi fazami postojowymi ostatniego lądolodu (zlodowacenie Wisły). W XX wieku gorąca dyskusja naukowa dotyczyła przede wszystkim charakteru zaniku lądolodu. Spierali się zwolennicy dwóch głównych hipotez: deglacjacji arealnej vs frontalnej.
Przez długi czas stosunkowo niewiele wiadomo było natomiast na temat dynamiki lądolodu podczas jego nasunięcia na tę część Polski. Dopiero od kilku lat mamy dostęp do bardzo dokładnych danych z lotniczego skaningu laserowego, które pozwoliły na utworzenie trójwymiarowego cyfrowego modelu rzeźby terenu. To właśnie te dane pozwoliły na rozpoznanie form tworzonych pod lądolodem, takich jak mega-skalowe lineacje glacjalne.
Międzynarodowa grupa naukowców, kierowana przez dr Izabelę Szuman (Izabela Szuman) z
Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM w Poznaniu; Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
, przez kilka lat pracowała jako geo-detektywi, prowadząc „śledztwo”, którego celem było wyjaśnienie zachowania mas lodowych nasuwających się na Wielkopolskę.
Jako poszlaki i dowody badacze wykorzystali ponad 900 lineacji glacjalnych (streamlined bedfroms), które powstały w wyniku przekształcania terenu przez przesuwające się ze znaczną prędkością masy lodu. Formy te mają długość od 200 do 9000 metrów, jednak trudno je zaobserwować, stojąc na powierzchni gruntu, z uwagi na stosunkowo niewielką wysokość (zwykle między 1,6 a 4,5 metra ponad otaczający teren) i łagodne nachylenie zboczy.
Dopiero analiza szczegółowego modelu terenu pozwoliła na rozpoznanie ich rozmieszczenia.
Naukowcy połączyli różne formy polodowcowe niczym ponad 20 000-letnie puzzle i na ich podstawie zidentyfikowali 17 indywidualnych strumieni lodowych, które w różnych okresach i z różną aktywnością przekształcały rzeźbę Wielkopolski. Przedstawiona w artykule nowa rekonstrukcja wskazuje na asynchroniczne zachowanie mas lodowych podczas ostatniego lokalnego maksimum glacjalnego oraz zróżnicowany czasowo i przestrzennie charakter recesji. Pracę można przeczytać tutaj (darmowy dostęp):
https://onlinelibrary.wiley.com/share/author/SRRHTPMWXQWRXADYWAVJ?target=10.1111/bor.12512
Na ilustracji są zaprezentowane przykłady różnych form polodowcowych widocznych na cyfrowym modelu wysokościowym, pochodzącym z lotniczego skaningu laserowego. Warto zwrócić uwagę, jak bardzo zróżnicowane są rozmiary poszczególnych typów form – skala przestrzenna paneli A, B, C, D, F jest taka sama.
Copyright (2021): Szuman I., Kalita J.Z., Ewertowski M.W., Clark C.D., Livingstone S.J., 2021: Dynamics of the last Scandinavian Ice Sheet’s southernmost sector revealed by the pattern of ice streams. Boreas. Published by John Wiley & Sons Ltd https://doi.org/10.1111/bor.12512
Jak wyglądała Ziemia 20 tysięcy lat temu?
Jak widać na załączonej rekonstrukcji, około 20 tysięcy lat temu powierzchnia Ziemi wyglądała nieco inaczej niż obecnie. Poziom morza był średnio o około 120 m niższy, odsłaniając rozległe obszary szelfów kontynentalnych i tworząc połączenia lądowe np. między Azją i Ameryką Północną, Australią i Nową Gwineą, czy między Borneo i obecnym Półwyspem Indochińskim. Przyczyną tego było nagromadzenie olbrzymich ilości wody w lądolodach pokrywających Amerykę Północną i Grenlandię, północną Euroazję, Patagonię i Antarktykę. W tamtym czasie pod lodem znajdowały się między innymi tereny współczesnej północnej Polski. Ilustracja pochodzi z pracy przedstawiającej nową rekonstrukcję zasięgów i mas lądolodów dla ostatnich 80 tysięcy lat, którą przedstawili Gowan i inni w najnowszym artykule opublikowanym w Nature Communications
(https://www.nature.com/articles/s41467-021-21469-w).
Glacjoblogia
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz