wg "polskiej" i rosyjskiej wikipedii
wg. ru.wikipedia.org
tłumaczenie automatyczne
Ponowne zjednoczenie zachodniej Białorusi z BSRR ( białoruski. Uz'yadnanne Zakhodnyay Belarusi z BSRR ) - wejście Białorusi Zachodniej do BSRR po polskiej kampanii Armii Czerwonej w 1939 r .
Podczas I wojny światowej upadło Imperium Rosyjskie na terytorium północno-zachodniego terytorium, na którym mieszkali Białorusini. W czasie wojny domowej w Rosji przywrócono państwowość polską w postaci II Rzeczypospolitej . Państwo polskie przystąpiło do odbudowy granic I Rzeczypospolitej , zajmując ziemie Ukrainy, Białorusi i Litwy, a także prowadząc aktywną agresywną politykę na zachód od ziem dawnego Królestwa Polskiego .
Po wojnie polsko-radzieckiej , zgodnie z traktatem ryskim z 18 marca 1921 r., Zachodnia Białoruś stała się częścią państwa polskiego i wraz z Zachodnią Ukrainą, stał się częścią jego „wschodniego krańca” (kresy wschodnie). W toku polityki „ pacyfikacji ” władzom polskim udało się pokonać ruch narodowo-wyzwoleńczy Białorusinów, którego trzonem były partie i organizacje lewicowe, z których część (np. Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi - KPZB) były ściśle powiązane z organami partyjnymi BSRR. Do 1939 roku na Białorusi Zachodniej władze polskie zlikwidowały ostatnią placówkę oświatową w języku białoruskim , a wcześniej zlikwidowały wiele wydawnictw i organizacji prawniczych.
W przededniu II wojny światowej polskie władze próbowały zawrzeć antyradziecki sojusz z nazistowskimi Niemcami, odrzucając pokojowe inicjatywy ZSRR . Rząd radziecki, próbując odłożyć atak III Rzeszy , zawarł ze stroną niemiecką szereg porozumień, podobnych do tych, które zawarł Berlin z innymi partnerami w polityce zagranicznej. Jednym z takich traktatów był pakt o nieagresji, zawarty 23 sierpnia 1939 r. Między Niemcami a Związkiem Radzieckim, lepiej znany jako pakt Ribbentrop-Mołotow . Uważa się, że zgodnie z tajnym protokołem do niej „wschodnie peryferie” Polski znalazły się w „ strefie wpływów ” ZSRR.
We wrześniu 1939 r. Wybuchła II wojna światowa i Związek Radziecki po oczekiwaniu na klęskę wojsk polskich przez Niemcy i ucieczkę polskiego rządu 17 września przyniósł ambasadorowi RP Vaclavowi Grzybowskiemu notę, w której poinformował :
„Rząd radziecki nie może pozostać obojętny na to, że pozostający w Polsce spokrewnieni Ukraińcy i Białorusini, pozostawieni swemu losowi, pozostają bezbronni. W związku z tą sytuacją rząd radziecki wydał rozkaz Naczelnemu Dowództwu Armii Czerwonej nakazujący wojskom przekroczenie granicy i objęcie ich ochroną życia i majątku ludności zachodniej Ukrainy i zachodniej Białorusi ”.
Po zawiadomieniu Polski i innych krajów o tej notatce, 17 września rząd radziecki nakazał Armii Czerwonej przekroczenie granicy z Polską i zajęcie ziem polskich Kresów - zachodniej Białorusi i zachodniej Ukrainy. Wydarzenia te znane są jako Kampania Wyzwoleńcza Armii Czerwonej lub Kampania Polska 1939 r. W wyniku kampanii już we wrześniu 1939 roku Zachodnia Białoruś została całkowicie zajęta przez Armię Czerwoną, a obie części Białorusi - wschodnia (BSRR) i zachodnia (polskie "kresy vschodnie") zostały zjednoczone. Na zachodniej Białorusi, jeszcze formalnie odrębnej, zaczęły się formować Sowiety i odbywały się zgromadzenia ludowe, których efektem było przygotowanie legalnej rejestracji zjednoczenia.
14 listopada 1939 r. Rada Najwyższa BSRR podjęła decyzję o przyjęciu Zachodniej Białorusi do BSRR. W ten sposób terytorium BSRR i jego populacja prawie się podwoiły.
4 grudnia 1939 r. Prezydium Rady Najwyższej ZSRR wydało dekret o
nowym podziale administracyjno-terytorialnym byłej Białorusi
Zachodniej, którego terytorium od tego czasu reprezentują
Baranowicze, Biełostok, Brześć, Wilejka i Pińsk. regiony. Spośród
nich do dziś przetrwał tylko obwód brzeski .
Zgodnie z wynikami konferencji jałtańskiej używane dla większości Zachodniej Białorusi został przydzielony do Związku Radzieckiego, w PRL został on sprowadzony jedynie niewielką część Białostocczyzny. W 1991 roku BSSR została przemianowana i od tego czasu w oficjalnych dokumentach republiki poradzieckiej nazywana jest Republiką Białorusi . Obecnie terytoria byłej Ukrainy Zachodniej i Białorusi Zachodniej, które weszły w skład Ukraińskiej SRR i BSRR, to tereny poradzieckiej Ukrainy i Białorusi.
W historiografii radzieckiej i białoruskiej do lat 80- tych zjednoczenie Białorusi Zachodniej z BSRR było jednoznacznie oceniane jako akt wyzwolenia spod społecznego i narodowego ucisku Polski, a także akt sprawiedliwości historycznej, likwidacja skutków rozbioru Białorusi zgodnie z warunkami traktatu pokojowego w Rydze z 1921 r.
Dziś w opinii publicznej i oficjalnej historiografii Białorusi dominuje pozytywne postrzeganie zjednoczenia
W przededniu 70. rocznicy zjednoczenia przedstawiciele białoruskiego społeczeństwa zasugerowali, aby władze uznały 17 września za „Dzień zjednoczenia Białorusi”, dodać datę do kalendarza świąt państwowych, a także kalendarz pamiętnych dat Państwa Związkowego Białorusi i Rosji
W wyniku dziesiątek takich apeli do różnych organów państwowych Białorusi i Rosji, kierownictwa Państwa Związkowego i prezydentów nie zapadła żadna pozytywna decyzja.
Białoruskie władze starają się nie dostrzec związku między 17 września a wydarzeniami jesieni 1939 roku. Tylko raz, 17 września 2009 r. Prezydencka służba prasowa opublikowała oficjalne gratulacje Aleksandra Łukaszenki z okazji 70. rocznicy zjednoczenia Zachodniej Białorusi z Białoruską Socjalistyczną Republiką Radziecką [12] . Gratulacje powiedział:
„W dniu 17 września 1939 r. Rozpoczęła się akcja wyzwoleńcza Armii Czerwonej, której celem była ochrona ludności białoruskiej i ukraińskiej pozostawionej samodzielnie na terenie Polski w warunkach niemieckiej inwazji i wybuchu II wojny światowej. . To nie tylko wzmocniło bezpieczeństwo ZSRR, ale stało się ważnym wkładem w walkę z faszystowską agresją. Pomimo różnych opinii i ocen wydarzeń związanych z tą datą, fakt jest bezdyskusyjny: w wyniku operacji zbrojnej doszło do ponownego zjednoczenia sztucznie podzielonego narodu białoruskiego, co było aktem historycznej sprawiedliwości. Na wyzwolonych ziemiach stworzono warunki do budowy nowego życia. Białorusini dostali możliwość rozwoju swojej państwowości w ramach jednej jednostki narodowo-terytorialnej ”.
Przed i po rocznicy 2009 roku władze Republiki Białorusi nie pogratulowały obywatelom zjednoczenia Białorusi i ich ziem.
Typowym przykładem było zachowanie władz w 2016 roku: media państwowe nie zwracały uwagi na 77. rocznicę wydarzenia, na szczeblu lokalnym (zwłaszcza w Grodnie i Brześciu) oficjalne wydarzenia odbywały się przy innych okazjach
W 77. rocznicę rozpoczęcia kampanii wyzwoleńczej Armii Czerwonej 17 września 2016 r. Na ul. W Mińsku na spotkaniu międzynarodowym odbyło się spotkanie białoruskiej opinii publicznej, po którym ogłoszono powstanie inicjatywy obywatelskiej „Komitet 17 września”. Komisja wydała oświadczenie, w którym stwierdzono:
„My, Białorusini, przedstawiciele różnych pokoleń i przekonań politycznych, jesteśmy zjednoczeni w jednej rzeczy: konieczne jest przywrócenie pamiętnej daty 17 września i uznanie jej za święto państwowe w Republice Białorusi, a także pamiętna data Państwa Związkowego jako Dzień zjednoczenia Białorusi ”.
wg. pl.wikipedia.org
Na mocy pokoju ryskiego tereny obecnej Białorusi podzielone zostały między Polskę a Rosję Radziecką. Ze strony polskiej większość negocjatorów była pod wpływem koncepcji endeckich, które przeczyły wizjom tworzenia federacji. Rzeczpospolita otrzymała w przybliżeniu tereny na zachód od granicy II rozbioru (z niewielką korektą na korzyść Polski w postaci Pińska i Nieświeża), na których utworzono województwa białostockie, nowogródzkie, poleskie oraz wileńskie. Do większych miast tego obszaru (skądinąd bardzo słabo zurbanizowanego) zalicza się Grodno i Brześć.
Według wyników spisu powszechnego z 1931 roku 990 tys. obywateli II RP podało język białoruski jako ojczysty, a na Polesiu 700 tys. – język „tutejszy”. Wśród ludności białoruskiej w II RP 77,6 procent stanowili analfabeci. Do inteligencji zaliczało się 0,17 procent ludności
Powszechnie stosowaną przez włościan białoruskich formą walki z „polskim porządkiem” było wywoływanie pożarów. Ich pastwą padło wiele wsi, miasteczek i obiektów przemysłowych. Z raportów MSW jeszcze z przełomu 1925/1926 r. wynika, że władze polskie nie były w stanie skutecznie przeciwdziałać aktom dywersyjnym
Białoruska Włościańsko-Robotnicza „Hromada” była pierwszą partią polityczną, której program rozpowszechnił się wśród białoruskich chłopów i robotników. Poza postulatem zjednoczenia wszystkich ziem białoruskich w jedną republikę nacisk programowy położono głównie na aspekty społeczne: konieczność reformy rolnej bez odszkodowań, zniesienie osadnictwa wojskowego, melioracja błot czy kwestia używania języka białoruskiego w urzędach. „Hromada” liczyła ok. 100 tys. członków. Nie była przybudówką Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi, choć istniały ścisłe kontakty między działaczami obu partii. W 1927 roku „Hromada” została zdelegalizowana przez władze sanacyjne. Po jej delegalizacji założone zostało ugrupowanie „Zmahańnie za Interesy Włościan i Robotników”, które skupiło w swych szeregach większość byłych członków „Hromady” i prezentowało podobny program. W 1928 roku wzięło udział w wyborach parlamentarnych, tworząc później w Sejmie klub poselski. Partię tę władze sanacyjne rozwiązały w 1930 roku. Wielu jej członków przeszło w szeregi nielegalnej Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi, wchodzącej w skład ogólnopolskiej KPP. KPZB była organizacją, odnoszącą największe sukcesy na Białostocczyźnie. W Polsce międzywojennej odbyło się wiele procesów politycznych, w których oskarżonymi byli członkowie tej partii. Do tych, które znalazły największy oddźwięk społeczny należał tzw. „proces 133”, przeprowadzony w 1928 roku. KPZB próbowała brać udział w wyborach samorządowych, ale jej listy były unieważniane przez władze, a aktywni działacze aresztowani.
Władze polskie starały się nie dopuścić również do rozszerzenia białoruskiego ruchu spółdzielczego, również dopatrując się w nim wpływów komunistycznych. W rezultacie obostrzeń stwarzanych przez polskie władze w roku 1939 istniały tylko trzy spółdzielnie białoruskie. Władze sanacyjne zlikwidowały w 1937 roku Towarzystwo Szkoły Białoruskiej – największą organizację samorządową ludności białoruskiej, oskarżając ją o „infiltrację komunistyczną”. Stopniowo likwidowano w II RP białoruskie szkolnictwo. O ile w roku szkolnym 1918/1919 istniało 346 szkół białoruskich, to w 1937 roku zostało tylko 5 szkół powszechnych białorusko-polskich, 44 szkoły, w których wykładano białoruski jako jeden z przedmiotów i jedno gimnazjum białoruskie.
W końcu lat trzydziestych władze sanacyjne rozwiązały bądź zawiesiły działalność wielu organizacji białoruskich w tym najważniejszych: Białoruskiego Instytutu Gospodarki i Kultury (styczeń 1937 r.), Białoruskiego Komitetu Narodowego (styczeń 1938 r.) i sparaliżowały działalność Białoruskiego Zjednoczenia Ludowego, zamykając pismo „Biełaruskaja Krynica”. Powodem było zawarcie w statutach tych organizacji postulatu zjednoczenia narodu białoruskiego.
Dużym echem wśród prawosławnych w większości Białorusinów odbiła się akcja podjęta z inspiracji wojskowych władz sanacyjnych, zakładająca zburzenie latem 1938 roku 127 „zbędnych” prawosławnych obiektów sakralnych (w szczególności na terenie Chełmszczyzny). Stanisław Mackiewicz-Cat tak komentował tę akcję: „Burzenie świątyń prawosławnych to jeszcze jeden dowód, że rządzą nami ludzie nie dorośli do rządzenia(…).”. 30 marca 1938 roku Rada miejska w Białymstoku podjęła uchwałę o zburzeniu niedokończonej cerkwi na placu Wolności (przeciwko głosowali radni Bundu i PPS)
W 1939 roku wojewoda białostocki w następujący sposób oceniał wyniki polityki polonizacyjnej wobec Białorusinów:
„Element polski nie potrafił dotychczas nie tylko porwać za sobą, ale nawet związać wsi białoruskiej przez wciągnięcie jej do wspólnych organizacji społecznych, politycznych czy gospodarczych. Żądaliśmy jedynie aby mniejszość ta myślała po polsku nic w zamian nie dając (…). Chcąc ten proces przyśpieszyć musimy wieś białoruską podbić kulturalnie.”, a dowódca Okręgu Korpusu nr IX gen. Jarnuszkiewicz stwierdzał: „Nie wystarczy to, że ktoś uważa się za Polaka, a pozostaje prawosławny. Na kresach synonim polskości to katolicyzm.”
Przed wybuchem wojny nastawienie ludności białoruskiej tak opisywało pismo „Biełaruskij Front”: „Ludność białoruska oczekuje jakichkolwiek zmian (…) filozofią mas chłopskich jest: nic nie mówić, nic nie wiedzieć, nic nie robić. Głodni, obdarci, niepiśmienni chłopi nie są zainteresowani żadnymi działaniami politycznymi ani społecznymi. Pójdą z entuzjazmem za każdym, kto obieca im chleb i więcej ziemi, by produkować chleb.”
Białoruś radziecka
Po radzieckiej stronie kordonu reaktywowano Białoruską Socjalistyczną Republikę Radziecką (BSRR), ograniczoną terytorialnie od wschodu do okolic Mińska, Bobrujska i Borysowa. Dopiero w latach 1924 i 1926 zdecydowano się dołączyć do republiki Połock, Witebsk, Homel i Mohylew (ziemie I rozbioru) zajmowane dotychczas przez RFSRR. Odmówiono jednak przyłączenia do Białorusi Smoleńszczyzny.
W latach dwudziestych, zgodnie z leninowską polityką narodowościową, mniejszości narodowe cieszyły się w Związku Radzieckim znaczną autonomią kulturalną i polityczną. Prowadzono politykę „białorusinizacji”. Jedynie 7% szkół posługiwało się rosyjskim jako językiem wykładowym. Wiele jednostek Armii Czerwonej stacjonujących na Białorusi zdecydowano się przekształcić w czysto białoruskojęzyczne. Do Mińska powrócili z emigracji byli przywódcy Białoruskiej Republiki Ludowej z lat 1918–1923 m.in. premierzy rządu emigracyjnego Aleksander Ćwikiewicz i Wacłau Łastouski
Na Białorusi obok języków białoruskiego oraz rosyjskiego funkcję języków urzędowych pełniły jidysz i polski. Do lat 30. kierownictwo polityczne radzieckiej Białorusi sprzeciwiało się tworzeniu okręgów autonomicznych dla mniejszości. Na początku lat 30. zmieniono w ZSRR politykę narodowościową, koncentrując się na zwalczaniu „miejscowych drobnoburżuazyjnych nacjonalizmów”, w tym białoruskiego. Samokrytykę złożyli m.in. Przewodniczący CKW BSRL Alaksandr Czarwiakou, przewodniczący Rady Komisarzy Ludowych Białorusi Jazep Adamowicz, pierwszy premier radzieckiego rządu białoruskiego Zmicier Żyłunowicz. Czołowego poetę Białorusi Janka Kupałę aresztowano. Przywódcom partyjnym Białorusi zarzucono kontynuację polityki rusyfikacji mniejszości polskiej, przejawiającą się m.in. w uznawaniu Polaków nieposługujących się językiem polskim za Białorusinów katolików. W 1932 roku utworzono tzw. Polski Rejon Narodowy im. Feliksa Dzierżyńskiego w Kojdanowie (obecnie Dzierżyńsk). Autonomia językowa i kulturalna została zlikwidowana w 1938 wraz z represyjną operacją polską NKWD.
W latach trzydziestych nastąpiły w BSRR kolektywizacja rolnictwa i liczne prześladowania lepiej sytuowanych chłopów („kułacy”), duchowieństwa i inteligencji, czego symbolem stała się miejscowość Kuropaty pod Mińskiem, oraz wszelkich prawdziwych i domniemanych przeciwnikach socjalizmu. Prześladowania nie ominęły też Żydów, Polaków, Rosjan oraz innych narodowości.
-----------------
W rezultacie agresji radzieckiej na Polskę 17 września 1939 i wcielenia terenów między Bugiem a Zbruczem do ZSRR, częścią Białorusi stały się olbrzymie połacie ziem, na Polesiu w większości etnicznie białoruskich (skądinąd mieszkańcy tego bardzo słabo rozwiniętego obszaru uważali się raczej za „tutejszych”), ale czasem zupełnie nie zamieszkanych przez Białorusinów (centralna Wileńszczyzna, większość miast, jak np. Grodno, Białystok, Łomża, Lida) lub stanowiących istną mozaikę polsko-białoruską (grodzieńskie i nowogródzkie). Na tych terenach utworzono obwody: białostocki, baranowicki, piński, brzeski oraz wilejski. Wilna wbrew postulatom białoruskim nie udało się przyłączyć do BSSR, Józef Stalin osobiście zdecydował o scedowaniu miasta niepodległej jeszcze Litwie.
Liczba ziemian zabitych we wrześniu 1939 roku na ziemiach północno-wschodnich II RP (62 osoby) była większa niż ziemian zabitych na terenach zamieszkanych przez ludność ukraińską (23 osoby)
Polityka władz radzieckich w pierwszych tygodniach po 17 września 1939 roku wzbudzała zadowolenie szerokich mas społeczeństwa białoruskiego. Inteligencja odczuwała radość ze zjednoczenia wszystkich ziem białoruskich w ramach państwa radzieckiego (w styczniu 1940 roku reprezentujące grupy chadeckie pismo białoruskie „Krynica” pisało: „Wrześniowy rozgrom Polski dał możność Związkowi sowieckiemu wystąpić w roli obrońcy Zachodniej Białorusi i Ukrainy i tym samym naprawić niesprawiedliwości podziału Białorusi i Ukrainy sprzed dwudziestu laty. Białorusini i Ukraińcy z prawdziwym zachwytem spotkali ten pochód i brali w nim udział, bo cel jego był dobrze zrozumiany, bliski a nadto popularny: połączenie ziem białoruskich i ukraińskich było rozumiane jako historyczna sprawiedliwość i dawno oczekiwana konieczność.”
Szczególnie dobre wrażenie wywoływała ówczesna polityka gospodarcza władz radzieckich. Jesienią 1939 roku przeprowadzono konfiskatę wielkiej własności ziemskiej, co ludność białoruska przyjęła jako akt dziejowej sprawiedliwości i wyrównanie krzywd.
Za rządów radzieckich społeczność białoruska doświadczyła awansu społecznego na niespotykaną wcześniej skalę. Białorusini zaczęli brać szeroki udział w fasadowym życiu społeczno-politycznym. Język białoruski obok rosyjskiego uzyskał status języka urzędowego. W styczniu 1940 roku zaczął funkcjonować nowy system szkolnictwa na wzór radzieckiego, ze zdecydowaną przewagą ilościową szkół białoruskich. Promowano naukę w języku białoruskim, a organy partyjne dostały zadanie „likwidowania lekceważącego stosunku do języka białoruskiego istniejącego w kręgach rządzących i środowiskach nacjonalistycznych byłej Polski oraz wśród części zacofanej ludności białoruskiej). Taka polityka spowodowała niespotykany wcześniej awans języka białoruskiego.
Późną jesienią 1939 roku odbyły się w BSRR tzw. wybory do rad narodowych. W ich wyniku do parlamentu sowieckiego wybrano z ziem białoruskich m.in. Stefana Jędrychowskiego, związanego przed wojną z lewicową grupą Żagary, głównie jednak byli to działacze białoruscy.
W grudniu 1939 roku władze radzieckie postanowiły o powołaniu w Białymstoku teatru białoruskiego oraz stworzeniu zespołu białoruskiej pieśni i tańca.
Pierwsze wywózki białoruskiej i polskiej inteligencji (w tym wielu duchownych) oraz ludności polskiej i żydowskiej nastąpiły już w lutym 1940 roku. Kolejne deportacje miały miejsce w kwietniu i czerwcu 1940 roku oraz na krótko przed agresją niemiecką w czerwcu 1941 roku. Oblicza się, że z ziem wcielonych do BSRR wysiedlono i skierowano na północ lub do Kazachstanu ok. 400 tys. mieszkańców choć historycy na podstawie dokumentów obliczyli na tyle deportacje z całych kresów wschodnich.
Po II wojnie światowej zlikwidowano skutki zniszczeń wojennych. Rozwój Białorusi był jednak hamowany przez depopulację i stagnację (pogłębiającą się w całym Związku Radzieckim).
W latach 1944–1945 z Białorusi wywieziono prawie milion osób (wśród nich elitę społeczno-zawodową). Na ich miejsca trafili przybysze z Rosji, którzy objęli najważniejsze urzędy w państwie i oświacie. Szkoły i uczelnie poddano rusyfikacji (w 1953 roku wśród 1408 pracowników administracji szczebla obwodowego w zachodniej części kraju 114 było Białorusinami). W wyniku uzupełniania kadr nauczycielskich Rosjanami zaczął zanikać język białoruski. W połowie lat 50. język białoruski zniknął z uczelni wyższych, a nauczanie historii i kultury białoruskiej ograniczono.
W latach 70. na Białorusi zaczęli działać pierwszy dysydenci. Ożywieniu świadomości narodowej na Białorusi sprzyjała pieriestrojka i głasnost. W lipcu 1990 roku Rada Najwyższa Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej proklamowała niepodległość. 25 sierpnia 1991 roku Białoruś ogłosiła niepodległość. Przewodniczący Rady Najwyższej Białorusi został Stanisłau Szuszkiewicz.
