przedruk
tłumaczenie przeglądarki
„Bycie/kończenie
z tyłkiem na ziemi”
Termin pospolity również w języku
włoskim, ale pochodzenia florenckiego, odnoszący się w
szczególności do „kamienia skandalu lub acculata”: okrągły i
dwukolorowy kamień znajdujący się pośrodku loggii Porcellino na
skrzyżowaniu via Calimala i via Porta Rossa.
Kamień ten
odtwarza w naturalnej wielkości jedno z kół Carroccio, symbolu
Republiki Florenckiej, na którym wisiał sztandar miasta. Carroccio
został umieszczony na kamieniu, wokół którego zebrały się
florenckie wojska przed wyruszeniem do bitwy.
Kamień pełnił
jednak również inną funkcję: był punktem karnym dla zalegających
z płatnościami dłużników w renesansowej Florencji. Kara polegała
na przykuwaniu „skazanych” łańcuchami, a po „spuszczeniu”
spodni wielokrotnie klepano ich po pośladkach o kamień, jak
twierdzi oskarżony. Z tego upokarzającego zwyczaju mogły narodzić
się popularne idiomy, takie jak „siedzieć z tyłkiem na ziemi”
i być może wyrażenie „sculo”, rozumiane jako pech.
"Essere/finire
con il culo a terra"
Termine
comune anche in italiano, ma di origine fiorentina, relativo in
particolare alla "pietra dello scandalo o acculata": una
pietra tonda e bicolore che si trova al centro della loggia del
Porcellino all'incrocio tra via Calimala e via Porta Rossa.
Questa
pietra ricrea a grandezza naturale una delle ruote del Carroccio,
simbolo della Repubblica Fiorentina, sulla quale era appeso lo
stendardo della città. Il Carroccio fu posto su una pietra attorno
alla quale si raccolsero le truppe fiorentine prima di andare in
battaglia.
Tuttavia,
la pietra aveva anche un'altra funzione: era un punto di punizione
per i debitori inadempienti nella Firenze rinascimentale. La
punizione consisteva nell'incatenare i "condannati" con
catene, e dopo aver "abbassato" i loro pantaloni, venivano
ripetutamente schiaffeggiati sulle natiche contro una pietra, secondo
l'imputato. Da questa umiliante usanza potrebbero essere nati modi di
dire popolari come "stare col sedere per terra" e forse la
frase "sculo", intesa come sfiga.
Goły
tyłek na „kamieniu skandalu”, gdy Rzymianin zawiódł
8 czerwca 2021
Zgadza się, goły
osioł , prawdopodobnie powodując jedno z największych
upokorzeń, jakie kiedykolwiek istniały, które dzięki (lub dzięki)
Imperium Rzymskiemu rozprzestrzeniło się w całej Europie . Zobaczmy
jednak, jak narodziło się powiedzenie „ kamień skandalu ”
i na czym ono polegało.
Dura
leksyk, sed leksyka
Prawo było święte
dla Rzymian, jak wiemy i rzadko było egzekwowane. Forum ,
otwórz codziennie, zawsze był pełen przypadkach zarządzanie i
decyzje do podjęcia. Niektóre prawa rzymskie były bardzo
surowe, jak na przykład starożytne, zapisane w
legendarnych Dwunastu Tablicach Prawa, które przewidywały
zniewolenie niewypłacalnego dłużnika, sprzedanie go jako
niewolnika przez wierzyciela w celu odzyskania pieniędzy,
poszatkowany (tj. usunąć kawałki z ciała, co jest prawdopodobnie
najbardziej okropne) lub zostać zabitym. Przepisy zatem, które
ostrzegały ludzi przed zaciąganiem długów, których nie byliby w
stanie spłacić, ale które jednocześnie, w wieku Juliusza
Cezara stało się zbyt żelazne. W rzeczywistości archaiczne
społeczeństwo rzymskie ewoluowało, a obroty gospodarcze firmy
stały się wykładniczo większe, a zatem ryzyko zabójstw tej
wielkości rosło coraz bardziej. Tak więc Juliusz Cezar
postanowił zmienić to prawo, wprowadzając nową normę, którą
można podsumować w tym łacińskim zdaniu:
bonorum cessio
nagi tyłek super lapidem
Obrzęd
„kamienia skandalu”
Dosłowne tłumaczenie
normy łacińskiej to: „ transfer towarów z gołymi
pośladkami na kamieniu ”, ale co to oznacza? Od I
wieku po Chrystusie w Rzymie każdy, kto nie mógł
już spłacić swoich długów i chciał ogłosić swoje bankructwo,
musiał dać początek bardzo specyficznemu obrzędowi . W
pierwszej kolejności musiał wspiąć się na wzgórze na Kapitolu ,
gdzie w pobliżu głównej bramy został umieszczony powyżej
kamienia z przedstawiał lwa . Kiedy już tam dotarł,
wszystko, co musiał zrobić, to krzyknąć cedo bona lub
„porzucam cały mój dobytek” i rzucić swój tyłek nago
super lapidem, „Naga dupa nad kamieniem”. Od tego
momentu niewypłacalny dłużnik nie mógł już być
ścigany, ale jednocześnie stracił całą swoją wiarygodność
wobec ludu rzymskiego. Ponadto niektóre jego prawa jako
obywatela rzymskiego zostały również unieważnione, na przykład
prawo do składania zeznań w sądzie za lub przeciw komuś. Dlatego
ten kamień z lwem przedstawionym nad Rzymem nazwano lapis
scandalis , „kamień zgorszenia”.
Narodziny
innych idiomów
Ale ten obrzęd, który
utrzymywany był przez wieki, a także w innych miastach, jak
zobaczymy, dał zapewne początek także innym idiomom ,
takim jak: kończący się na osiołku /pośladkach na
ziemi i grzebaniu . Pochodzenie pierwszego jest
łatwo zrozumiałe i opisuje akt tego bardzo starożytnego rzymskiego
rytu; drugi zamiast tego bierze swój początek i daje
ideę łutu szczęścia , przybył zaledwie kilka
chwil przed zakończeniem z pośladkami na ziemi , a
następnie przeżuty !
Rozprzestrzenianie
się obrzędu w czasie i w innych miastach
Rozszerzenie Cesarstwa
Rzymskiego na całą Europę i Morze Śródziemne umożliwiło
rozprzestrzenienie się niektórych praktyk w różnych
miejscach. Jest to szczególnie rozpowszechnione w
całych Włoszech, a w średniowiecznych prawach
florenckich czy modeńskich wciąż znajdujemy tego typu
praktyki. W Florencji, w rzeczywistości, gdy kupiec
nie powiodła się, aby oświadczyć się niewypłacalny musiał iść
pod loggią kupców i spadek jego spodnie opuszczone w rundzie biały
i zielony marmur krzyczy: ostendendo putenda, et percutiendo
lapidem culo nago lub „Pokazuję pośladki i uderzam w kamień
gołym tyłkiem”. Natomiast w Modenie wystarczyło
usiąść na pewnym kamieniu i krzyknąć: cedo bonis, „Porzucam
swój dobytek”. Krótko mówiąc, prawdziwie upokarzająca
praktyka, która przetrwała wieki i trwała aż do średniowiecza i
którą być może dobrze było stracić jako tradycję.
sprawdzić do osła
Proprio così, a culo nudo, dando origine
probabilmente a una delle maggiori umiliazioni che siano mai
esistite, che grazie (o a causa) dell’impero romano si è diffusa
in tutta Europa. Vediamo però come nasce il detto “pietra
dello scandalo” e in cosa consisteva.
Dura lex, sed lex
La legge per i romani era sacra si sa e raramente non la si
faceva rispettare. Il foro, aperto tutti i giorni, era sempre
pieno di casi da gestire e di decisioni da prendere. Alcune delle
leggi dei romani erano molto dure come quella antica, inscritta nelle
leggendarie Dodici Tavole della legge che prevedeva per il
debitore insolvente la riduzione in schiavitù, la vendita come
schiavo da parte del creditore per poter recuperare i propri denari,
essere tagliuzzato (cioè proprio asportare dei pezzi dal proprio
corpo, cosa probabilmente più atroce di tutte) o arrivare
all’uccisione. Delle leggi dunque che mettevano bene in guardia le
persone dal fare dei debiti che poi non sarebbero stati in grado di
ripagare, ma che allo stesso tempo, all’età di Giulio
Cesare era diventata fin troppo ferrea. La società romana
arcaica si era evoluta infatti e anche il giro economico degli affari
era diventato esponenzialmente più grande e quindi il rischio di
uccisioni di questa portata era diventato sempre più alto. Così
Giulio Cesare decise di cambiare questa legge, inserendo una nuova
norma che può riassumersi in questa frase latina:
bonorum cessio culo nudo super lapidem
Il rito della “pietra dello scandalo”
La traduzione letterale della norma latina è: “cessione dei
beni a natiche denudate sopra una pietra”, ma cosa significa
questo? Dal I sec. dopo Cristo a Roma chiunque non potesse
ripagare più i suoi debiti e volesse dichiarare il proprio
fallimento doveva dare luogo ad un rito ben preciso. In prima
istanza doveva salire sul colle del Campidoglio, dove,
vicino alla porta maggiore era posizionata una pietra con sopra
raffigurato un leone. Una volta arrivato lì non doveva far
altro che gridare cedo bona ovvero “abbandono tutti i
miei beni” e lasciarsi cadere culo nudo super lapidem, “a
culo nudo sopra la pietra2. Da quel momento in poi il debitore
insolvente non poteva più essere perseguito ma allo stesso
tempo perdeva nei confronti della popolazione di Roma, tutta la sua
credibilità. Inoltre si annullavano anche alcuni suoi diritti da
cittadino romano, come quello di testimoniare in giudizio a favore o
contro qualcuno. Ecco perché quella pietra con raffigurato un leone
sopra a Roma veniva chiamata lapis scandalis, “pietra dello
scandalo”.
La nascita di altri modi di dire
Ma questo rito, che si è mantenuto nei secoli e anche in altre
città, come vedremo, ha probabilmente dato origine anche ad altri
modi di dire, come: finire con il culo/chiappe a
terra e sculato. L’origine del primo è facilmente
intuibile e descrive proprio l’atto di questo antichissimo rito
romano; il secondo invece ne riprende origine e dà l’idea di
una botta di fortuna, arrivata proprio pochi momenti prima di
finire con le chiappe a terra, quindi sculato!
La diffusione del rito nel tempo e in altre
città
L’estensione dell’impero romano in tutta Europa e in tutto
il mediterraneo ha permesso la diffusione di alcune
pratiche in diverse località. Questa qui si è particolarmente
diffusa in tutta Italia e nelle leggi medievali fiorentine
o modenesi troviamo ancora questo tipo di pratica. A Firenze infatti,
quando un mercante falliva, per dichiararsi insolvente doveva recarsi
sotto la loggia dei Mercanti e farsi cadere con le brache abbassate
su un tondo di marmo bianco e verde urlando: ostendendo putenda,
et percutiendo lapidem culo nudo ovvero “mostro le mie natiche
e sbatto con il sedere nudo sulla pietra”. A Modena invece
bastava sedersi su una determinata pietra e urlare: cedo bonis,
“abbandono i miei beni”. Insomma una pratica veramente umiliante
che è resistita nei secoli e che si è protratta fino in epoca
medievale e che forse, è stato bene perdere come tradizione.
--------------
Carroccio była
duża czterokołowy rydwan opatrzone znakami
miasta , wokół którego milicje tych średniowiecznych
miast zebrane i walczyli . Był szczególnie
rozpowszechniony wśród gmin lombardzkich , toskańskich i
ogólniej w północnych Włoszech . Później jego
użycie rozprzestrzeniło się również poza Włochy . Był
symbolem autonomii miejskiej [1] .
Broniony przez wybrane oddziały,
wybrukowany barwami gminy [2] , był na ogół ciągnięty
przez woły i niósł ołtarz , dzwon (tzw.
martinella) oraz antenę, na której umieszczono krzyż i
insygnia miejskie . W czasie pokoju przechowywany był
w głównym kościele miasta, do którego należał.
Carroccio, który ma lombardzkie korzenie , był
początkowo używany przez Arimanni jako rydwan
wojenny [3] . Jego funkcja stała się czysto
symboliczna [4] , wraz z dodaniem krzyża, insygniów
miejskich, ołtarza i jego konserwacją w głównym kościele
miasta [5] w czasie, który można zidentyfikować w
latach 1037-1039 dzięki arcybiskupowi
Mediolanu Ariberto da Intimiano , który narzucił jej
użycie w jednym z oblężeń, które Corrado II il
Salico przeprowadził kilkakrotnie w Mediolanie [6] . Innymi
słowy, Carroccio z pojazdu wojskowego stał się instrumentem czysto
politycznym [5]. Z Mediolanu jego użycie rozprzestrzeniło
się na wiele gmin w północnych Włoszech, w Toskanii i
poza Włochami, aż do jego upadku w XIV wieku. W
średniowiecznych dokumentach Carroccio nazywane
jest carochium , carozulum , carrocerum lub carrocelum ,
podczas gdy w ówczesnym dialekcie mediolańskim nazywano
je prawdopodobnie caròcc lub caròz [7] .
Jego dyfuzja
rozszerzyła się na inne miasta lombardzkie, ale nie można tego
wytłumaczyć jako czystą reprodukcję mediolańskiego
Carroccio [4] . Co więcej, potomkowie Arimanni,
jeszcze na przełomie XI i XII wieku, zachowywali pewną autonomię w
średniowiecznym społeczeństwie północnych Włoch i byli
rozpoznawalni dzięki różnym specyficznym prerogatywom, mimo że
dominacja lombardzka zakończyła się na kilka stuleci
Dokumenty z 1158 i 1201 roku potwierdzają obecność mediolańskiego
Carroccio w czasie pokoju w kościele San Giorgio al
Palazzo [5] , podczas gdy inni nadal wewnątrz Palazzo
della Ragione [8] . Pierwszy z przytoczonych
dokumentów zawiera informację o konieczności wykonania żelaznej
tarczy , która miałaby zostać umieszczona
w chórze wspomnianego kościoła, który znajdował się w
pobliżu Carroccio, z rozpaleniem wotywnego
ognia podsycanego funtem oliwy [5] . W
dokumencie z 1201 r. podano podobną informację: arcybiskup i
zakonnicy mediolańskiego kościoła San Giorgio al Palazzo powinni
zapalić lampki wotywne wokół Carroccio[5] .
W 1159
wojska miejskie Brescii podczas bitwy zdobyły Carroccio z
Cremonese. Rydwan został następnie triumfalnie przewieziony
ulicami Brescii i umieszczony w kościele odniesienia
gminy, z „martinellą” umieszczoną na miejskiej wieży
miasta [9] .
Il Carroccio był protagonistą w bitwie pod Legnano (29
maja 1176), podczas której, według legendy, bronił go, według
legendy, Kompania Śmierci , dowodzona, zawsze zgodnie z
potoczną tradycją, przez Alberto da Giussano ,
wyimaginowaną postać, która faktycznie pojawił się dopiero w
dziełach literackich następnego stulecia. Również według
legendy podczas walki trzy gołębie, które wyszły z grobów
świętych Sisinnio, Martirio i Alessandro w bazylice
San Simpliciano w Mediolanie [10], wylądowały na
Carroccio powodując ucieczkę Federico Barbarossy [11] .
Zamiast tego, zgodnie z faktami historycznymi, które rzeczywiście
miały miejsce, piechota miejska zorganizowała decydujący opór
wokół Carroccio, co pozwoliło pozostałej części armii Ligi
Lombardzkiej , faktycznie dowodzonej przez Guido da
Landriano [12] , przybyć z Mediolanu i pokonać Federico
Barbarossę w słynnej bitwie pod Legnano. Trudno dziś
dokładnie ustalić dokładną lokalizację Carroccia w odniesieniu
do topografii obecnego Legnano. Jedna z kronik tego
starcia, Roczniki Kolońskie , zawiera ważne
informacje [13] :
Oprócz wspomnianej już wartości symbolicznej, Carroccio pełniło
ważną militarną funkcję taktyczną [21] . Zaczęła
nabierać militarnego znaczenia zwłaszcza po bitwie pod Legnano,
gdzie wśród pierwszych w historii piechoty skupionej
wokół Carroccio przeciwstawiła się kawalerii [21] . Do
tego czasu ci ostatni byli faktycznie uznawani za wyraźnie lepszych
od żołnierzy piechoty [21] .
Biorąc pod uwagę, że piechota skupiona wokół Carroccio, ta
ostatnia, oprócz silnej wartości symbolicznej, pełniła zatem
ważną funkcję taktyczną: wraz ze zdobyciem Carroccio dla milicji
miejskich klęska była niemal pewna [18] . Również
z tego powodu Carroccio, oprócz tego, że uważano go za najbardziej
pożądany łup wojenny, był przechowywany w katedrach, które były
najważniejszymi kościołami gmin, i był bohaterem, zawsze w czasie
pokoju, najważniejszych ceremonii i wydarzenia, które miały
miejsce w miastach [18] .
Oprócz celów wojennych Carroccio pełniło inne funkcje, które
mogły być realizowane również w czasie pokoju [9] . Wójtowie
gmin na Carroccio mogli podejmować ważne decyzje dotyczące miasta,
a sędziowie mogli używać go jako mobilnego trybunału do
wydawania wyroków [9] .
Piechota Ligi Lombardzkiej w czasie bitwy pod Legnano zdołała
odeprzeć różne ataki dokonywane przez cesarską kawalerię dzięki
taktyce tej ostatniej, która obejmowała napady na małe,
zdezorganizowane grupy [18] . Dopiero po bitwie pod
Legnano kawaleria zaczęła zmieniać strategię, atakując piechotę
broniącą Carroccio w widocznych, zorganizowanych siłach, tym samym
przełamując jej opór [18] . Ta zmiana strategii
wojennej przyczyniła się, wraz z przyczynami wymienionymi w
poprzednim akapicie, do upadku i zniknięcia Carroccio z pól
bitew [7] .
Carroccio w Mediolanie
W Brescii
znajduje się krzyż, który prawdopodobnie należał do masztu
flagowego Cremonese Carroccio zdobytego w 1191 roku w bitwie pod
Malamorte [22] . Z drugiej strony wewnątrz katedry
w Sienie znajdują się dwa duże maszty flagowe o długości
10-15 metrów, które tradycja nawiązuje do Carroccio, który
zwycięsko powrócił z Montaperti . W Cremonie ,
w muzeum miejskim, znajduje się drewniana platforma, która
prawdopodobnie należała do pudła wagonu skradzionego
mediolańczykom w 1213 roku w Castelleone .
Ponieważ zachowało się bardzo niewiele pozostałości z czasów
średniowiecza, informacje o kształcie Carroccio są
fragmentaryczne. Alessandro Visconti w księdze z 1945 r.,
odnosząc się do kronikarza Arnolfo z Mediolanu , podaje
ten opis:
|
„Znak, który miał poprzedzać myśliwce, był taki: wysoka
antena, niczym maszt statku, osadzona w solidnym rydwanie,
wznosiła się wysoko, wnosząc na szczyt złotą głowicę z
dwoma płatami białego wiszącego płótna. Pośrodku tej
anteny znajdował się czcigodny krzyż z namalowanym wizerunkiem
Odkupiciela z otwartymi ramionami zwróconymi do otaczających
szeregów, aby niezależnie od wydarzenia wojny, patrząc na ten
znak, żołnierze mieli pociechę.”
|
|
( Alessandro Visconti, Historia Mediolanu ,
1945, s. 169. )
|
Wielkość chorągwi Carroccio można sobie wyobrazić na
podstawie chorągwi biskupa miasta Würzburga , używanej w
1266 roku podczas bitwy pod Kitzingen i przechowywanej
w Mainfrankisches Museum . Baner ma wymiary trzy
na pięć metrów z wizerunkiem San Chiliano .
Ikonograficznie dwa przedstawienia
Carroccio w średniowieczu dotarły do XXI wieku: pierwszy
znajduje się w Kronikach Sieneńskich Montauri , a
drugi w Kronice Giovanniego Villaniego [23] . Oba
przedstawienia są wynikiem opowieści nieokularnych kronikarzy,
autorów XIV i XV wieku , a więc epoki, w której
obecność Carroccio w życiu codziennym zanikła.
Pierwsze przedstawienie pokazuje tylko dwa ruchome maszty flagowe,
jeden za pomocą drugiego, podczas gdy na drugim obrazie, gdzie
znajduje się czterokołowy rydwan z flagą, temat jest przedstawiony
bardziej szczegółowo. Na rydwanie u podstawy szybu
przedstawiono również niektóre szalejące marzocchi. Ten sam
obraz Carroccio jest obecny na fresku Jana van der
Straeta poświęconym Medyceuszy , który
przedstawia Piazza della Signoria podczas święta San
Giovanni .
Jest zatem prawdopodobne, że istniały trzy rodzaje Carroccio:
pierwszy „klasyczny” na modelu mediolańskim, toskański z dwoma
masztami flagowymi (z Carroccio z Florencji z dzwonkiem) oraz
rozpowszechniony we Flandrii i Niemczech , który
był prostym rydwanem z centralnym masztem.
Z opisu dokonanego przez Salimbene de Adama rozbiórki
tego, który został zdobyty przez Parmów z Cremonese podczas bitwy
pod Parmą w 1248 roku, można wywnioskować, że części
Carroccio było pięć: cztery koła, platforma , maszt, flaga i
różne ozdoby. Koła były bardzo duże i zazwyczaj malowano je
na czerwono w Mediolanie i Florencji , na biało
w Parmie oraz na nieokreślone cenne kolory w Sienie i Padwie .
Maszt
flagowy, zgodnie z opisem Bonvesina de la Riva , ważył
jak czterech mężczyzn i był zwykle podtrzymywany przez liny (z
pewnością ta w Mediolanie). W kodeksie Chigi florenckie
Carroccio ma dwa maszty flagowe, a flaga, która bardzo często nie
była przymocowana do bocznego drążka, była wykonana ze
szlachetnego materiału, zwykle podzielonego na dwa połówki kolorów
lub ozdobiona motywem krzyża. W przeciwieństwie do Europy
Północnej , wizerunek patrona nie pojawiał się
na włoskich rydwanach, gdzie często przedstawiano go jako ozdobę
przedniej skrzyni [4] .
Ciągnięcie Carroccio odbywało się zwykle za pomocą wołów
lub – bardzo rzadko – koni.
Reprodukcja Carroccio podczas historycznej parady Palio di Legnano
2015
https://www.roma.com/a-culo-nudo-sulla-pietra-dello-scandalo-quando-un-romano-falliva/?fbclid=IwAR2-rDYM47rqKSnTlIFWTisfBp8QqM64oZLEmqk_kThsrV1Ux0E_zSc0N3o
https://www.firenzetoday.it/guida/modi-di-dire-fiorentini.html/pag/3
